ตับแข็ง

ตับแข็ง


โดยทั่วไปคำว่า “ตับแข็ง” เป็นชื่อโรคชนิดหนึ่งของตับ ซึ่งอาจจะมีสาเหตุหลายอย่าง เช่น เกิดจากเชื้อไวรัส เกิดจากสารซึ่งเป็นพิษต่อตับ ซึ่งรวมทั้งพิษจากสุรา ตับคนปกตินั้นจะมีน้ำหนักประมาณ 1,200 กรัม สีแดงคล้ำ ขอบและผิวเรียบ และเป็นทางผ่านของเลือดจากช่องท้องเข้าไปสู่หัวใจด้านขวา ในรายที่เป็นตับแข็ง ตับจะกลายเป็นเม็ดเล็ก ๆ ทั่วไป หมดบนผิวที่ขอบ และในเนื้อของตับเอง ถ้าคลำดูจะแข็งกว่าปกติมาก เนื่องด้วยแผลเป็นซึ่งมีอยู่ทั่วไปในตับ ทำให้ความดันในตับและเส้นเลือดที่ผ่านตับนั้นสูงกว่าปกติ

“สุรา” หรือแอลกอฮอล์ เมื่อมนุษย์ดื่มเข้าไป จะถูกเปลี่ยนแปลงและถูกทำลายพิษภายในตับ ให้ผลของการเปลี่ยนแปลงทางเคมี เป็นสารหลายอย่างเป็นขั้น ๆ ไป จนในที่สุดเป็นอณูของน้ำ คาร์บอนไดออกไซด์และความร้อน และถ้ากินในขนาดสูง ตัวแอลกอฮอล์เองจะมีพิษโดยตรงต่อเซลล์ของตับ ทำให้เซลล์ของตับนั้นตาย และมีการอักเสบเกิดขึ้นในตับ ตลอดจนมีไขมันเข้ามาแทรกในเซลล์ของตับ อาจจะกล่าวง่าย ๆ คือ พิษของแอลกอฮอล์ต่อตับในคนที่ดื่มสุราเรื้อรังเป็นเวลานานแรมปีนั้น อาจจะแบ่งได้เป็น 3 ระยะด้วยกัน

1. ถ้าดื่มสุราในขนาดสูง เช่น ประมาณครึ่งขวดกลมแม่โขงต่อวัน เป็นเวลาติดต่อกันนานกว่า 5 ปีขึ้นไป ในระยะแรกจะเกิดการเปลี่ยนแปลงในตับเป็นภาวะที่เรียกว่า มันจุกตับ ตับจะมีขนาดโตกว่าปกติ แพทย์อาจคลำพบโดยการตรวจหน้าท้อง ตับจะมีสีเหลืองปนแดง เนื่องจากมีมีของไขมันซึ่งมีอยู่มากในเซลล์ของตับ ผู้ป่วยในระยะนี้อาจจะไม่มีอาการอันใดเลย ถ้าไม่ดื่มเหล้าอีกต่อไป ภาวะนี้ก็จะหายไป ตับก็จะเป็นปกติเหมือนเดิม

2. ถ้าดื่มสุราต่อไปเรื่อย ๆ บางคนจะกลายเป็นตับอักเสบเพราะพิษสุรา ผู้ป่วยพวกนี้จะมีอาการตัวเหลือง ตาเหลือง ปัสสาวะสีเข้มกว่าปกติ เป็นสีเหลืองคล้ายน้ำปลา มีไข้ต่ำแทบทุกวัน มีอาการอ่อนเพลีย น้ำหนักลด เบื่ออาหาร อาจเป็นนานเป็นแรมเดือนแรมปี บางรายอาจจะมีขาบวม คนไข้พวกนี้ถ้าไม่หยุดดื่มสุรา ต่อไปอาจเป็นโรคตับแข็งได้ แต่ถ้าผู้ป่วยหยุดดื่ม และได้รับการรักษาบำรุงด้วยยาต่าง ๆ แล้ว อาจกลับไปเป็นปกติและหายขาดจากโรคนี้ได้

3. ในกลุ่มผู้ป่วยซึ่งเป็นตับอักเสบจากพิษเหล้า และยังดื่มสุราอย่างมากเช่นนี้ต่อไป การอักเสบของตับก็จะมีต่อไปเรื่อย ๆ พิษของแอลกอฮอล์จะทำให้มีการตายของเซลล์ตับมากขึ้นทุก ๆ วัน เมื่อเซลล์ของตับตาย ต่อมาก็จะเกิดแผลเป็นขึ้น แผลเป็นมีมากขึ้นเรื่อย ๆ ผลที่สุดตับก็จะขรุขระตะปุ่มตะป่ำด้วยแผลเป็น และกลายเป็นโรคตับแข็งในที่สุด

ผู้ป่วยที่เป็นโรคตับแข็งจากพิษสุรา จะมีอาการอ่อนเพลีย เบื่ออาหาร น้ำหนักลด ผอมลง มีอาการบวมที่เท้า ท้องโต เนื่องจากเกิดมีน้ำในช่องท้องหรือที่เรียกว่า มานน้ำ บางรายจะมีตัวเหลือง ตาเหลือง กล้ามเนื้อลีบลง มีการเสื่อมทางความรู้สึกทางเพศ บางรายจะมีนมตั้งเต้าเหมือนนมสตรีเพศ อวัยวะเพศเหี่ยว บางรายจะมีอาการแทรกซ้อนเกิดขึ้น เช่น มีน้ำในช่องปอด เนื่องจากผู้ป่วยบวมมากบางรายจะมีอาการอาเจียนเป็นเลือดหรือถ่ายอุจจาระเป็นเลือดเนื่องจากมีการแตกของเส้นเลือดขอดที่เกิดขึ้นในหลอดอาหารและกระเพาะอาหาร เนื่องจากเลือดจากช่องท้องไม่สามารถผ่านตับที่แข็ง และเต็มไปด้วยพังผืดได้ จึงมีเส้นเลือดไปโป่งพองขึ้นในกระเพาะและหลอดอาหาร เมื่อความดันในช่องท้องสูงขึ้นจึงมีการแตกของเส้นเลือดเหล่านี้ ทำให้ผู้ป่วยอาเจียนและถ่ายอุจจาระเป็นเลือด ซึ่งมีภาวะแทรกซ้อนที่น่ากลัวอันตรายเป็นอย่างยิ่ง ผู้ป่วยบางรายจะมาหาแพทย์หรือมาโรงพยาบาลด้วยอาการอาเจียนเป็นเลือดเป็นกระโถน ๆ ทำให้ญาติพี่น้องตกใจ และเป็นห่วงบางรายเสียเลือดมากกว่าจะมาถึงโรงพยาบาลก็เสียชีวิตไปก่อนก็มี การรักษาภาวะแทรกซ้อนชนิดนี้ เป็นการรักษาอย่างรีบด่วนทันทีทันใด จะต้องให้เลือดแก่ผู้ป่วยเป็นจำนวนมากเท่าที่ผู้ป่วยเสียเลือดไปให้เร็วที่สุดเท่าที่จะเร็วได้ อาการอาเจียนเป็นเลือดนี้น่ากลัวอันตรายมาก ในผู้ป่วยบางคน แพทย์ต้องทำการผ่าตัดด่วนเพื่อไปผูกเส้นเลือดขอดที่หลอดอาหารหรือกระเพาะอาหาร หรือทำการต่อเส้นเลือดให้เลือดไหลไปทางอื่น ไม่มาทางที่มีเส้นเลือดขอดอยู่ ซึ่งเป็นการผ่าตัดใหญ่ สิ้นเปลืองและต้องอาศัยทีมของศัลยแพทย์มือดีที่สามารถทำการผ่าตัดเช่นนี้ได้

ผู้ป่วยบางรายอาจจะมีภาวะแทรกซ้อนที่มีน้ำในช่องท้องและท้องจะค่อย ๆ โตขึ้น ผู้ป่วยมักจะสังเกตว่าเท้าทั้งสองข้างบวมและพุงโตขึ้น ต้องตัดกางเกงใหม่บ่อย ๆ และบางรายก็มาหาแพทย์เมื่อท้องโตมากแล้ว การรักษาซึ่งเป็นการรักษาตามอาการส่วนมากแพทย์จะให้ยาขับปัสสาวะและงดเกลือหรืออาหารเค็ม การรักษากินเวลานาน และเป็นการรักษาแบบประคับประคอง มิได้เป็นการรักษาให้หายขาดได้ ผู้ป่วยบางรายก็มีน้ำในท้องอยู่เป็นแรมปี การรักษามีหลายวิธีการ รวมทั้งการให้สารแอลบูมินทางเส้นเลือดเป็นระยะ ๆ แต่ผลมักไม่เป็นที่พอใจของแพทย์ผู้รักษาและคนไข้ ทั้งนี้อาการบวมและมีน้ำในท้องมักเกิดขึ้นในระยะท้าย ๆ ของโรคตับแข็ง ซึ่งมีสาเหตุใหญ่เนื่องมาจากตับไม่สามารถจะสังเคราะห์สารโปรตีนในเลือดได้เพียงพอ ภาวะแทรกซ้อนอีกอย่างหนึ่งในโรคตับแข็งระยะหลังก็คือ อาการเหลืองหรือที่ชาวบ้านเรียกกันว่า ดีซ่าน ซึ่งเกิดขึ้นเนื่องจากมีการทำลายของเซลล์ของตับมาก และมีแผลเป็นมาอุดกั้นทางเดินน้ำดีเล็ก ๆ ภายในเนื้อตับ ผู้ป่วยอาจจะเริ่มต้นด้วยมีคนทักว่าตัวเหลืองหรือตาเหลืองเหมือนเอาขมิ้นมาทาตัว บางรายอาจจะมีอาการคันตามตัว เนื่องจากมีน้ำดี และกรดน้ำดีคั่งตามผิวหนังรบกวนต่อประสาทฝอยที่อยู่ผิวหนัง อาการเหลืองและอาการคันนี้เป็นเรื่องทรมานผู้ป่วยในบางรายมาก อาการเหลืองจะค่อย ๆ เพิ่มมากขึ้นทีละน้อย จึงทำให้ผิวหนังผู้ป่วยมีสีคล้ำ ดำมากขึ้น อาการทั้ง 3 อย่างที่กล่าวมาแล้วคือ อาการอาเจียนเป็นเลือด มีน้ำในท้อง อาการตัวเหลือง ทางแพทย์ว่าเป็นอาการของภาวะตับวาย หรือ ตับหมดสภาพในการทำงาน เมื่อเป็นมากเข้า จะเข้าสู่ภาวะที่เรียกว่าโคม่า คือผู้ป่วยจะค่อย ๆ มีอาการเปลี่ยนแปลงทางจิตใจและความรู้สึก จะมีอาการซึมหรือเพ้อเอะอะ บุคลิกภาพเปลี่ยนแปลงไป อาจจะทำสิ่งที่ไม่เคยทำ เช่น ปัสสาวะเรี่ยราด เซ็นชื่อด้วยตัวเองไม่ได้ มือสั่น หลงเลอะเลือน แปรงฟันหวีผมไม่ได้ต่อมาอาจไม่ทราบกาลเวลาและสถานที่ที่ตัวอยู่จะค่อย ๆ ซึมเข้า ๆ หมดสติไม่รู้ตัว เข้าสู่ระยะโคม่า และถึงแก่กรรมไปในที่สุด เมื่อมีระยะนี้แล้วการรักษาจะยากและอัตราตายสูง

ท่านผู้อ่านทุกท่าน คงจะทราบผลของเหล้าต่อตับเป็นอย่างไรในบทความนี้ คนดื่มเหล้าถ้าดื่มแต่เล็กน้อย บางครั้งบางคราวก็มีประโยชน์ในด้านสังคม และเป็นยาเจริญอาหาร ช่วยละลายไขมันอย่างหนึ่ง แต่ถ้าดื่มมากเป็นประจำ เนืองนิตย์ติดต่อกันก็จะเป็นผลร้ายแรงต่อร่างกาย ทำให้เกิดโรคตับแข็งและอื่น ๆ เพราะแอลกอฮอล์มีฤทธิ์ร้ายแรงต่ออวัยวะต่าง ๆ ของร่างกายมากมาย จึงควรถือคำของพระพุทธองค์เป็นสรณะนั่นคือ มัชฌิมาปฏิปทา การดำเนินทางสายกลางย่อมไม่เกิดอันตรายต่อตัวเราเอง