• ขนาดตัวอักษร  Normal size text | Increase text size by 10% | Increase text size by 20% | Increase text size by 30%

โรคไต

โรคไต

เมื่อพูดถึงโรคไต คนทั่วไปมักจะนึกถึงอาการปวดหลัง อันนี้เนื่องจากเป็นการบอกเล่าต่อๆ กันมา ซึ่งก็พ้องกับความรู้ในทางการแพทย์ที่พบว่า ไตเป็นอวัยวะที่อยู่ทางด้านหลังของช่องท้องระดับเอว เมื่อมีโรคของไตก็น่าจะแสดงอาการตรงที่ไตอยู่ แต่เชื่อหรือไม่ว่า คนไข้ที่ไปให้แพทย์ตรวจด้วยโรคปวดหลังและสงสัยว่าตนเองเป็นโรคไตนั้น เมื่อแพทย์ตรวจจริงๆ แล้วพบว่าเป็นโรคไตน้อยมาก คนไข้โรคไตมักจะไปหาแพทย์ด้วยอาการอย่างอื่นโดยไม่ได้สงสัยเลยว่าตนเป็นโรคไต อาการดังกล่าวนั้นก็คือ อ่อนเพลีย ไม่มีแรง เบื่ออาหาร ซึ่งเป็นเพราะไตทำหน้าที่ขับถ่ายของเสียออกจากร่างกาย

เมื่อเป็นโรคไต และไตทำงานน้อยลง จะมีของเสียคั่งอยู่ในร่างกาย หรืออาจจะไปหาแพทย์ด้วยอาการบวม ซึ่งเกิดจากไตซึ่งปกติเคยขับถ่ายน้ำและเกลือออกจากร่างกาย เมื่อไตผิดปกติ ก็จะมีอาการคั่งของน้ำและเกลือเกิดอาการบวมขึ้น นอกจากนั้นโรคไตยังทำให้เกิดอาการซีด ความดันโลหิตสูง หอบเหนื่อย จะเห็นว่าไตทำหน้าที่หลายอย่างมากในการควบคุมระดับของสารต่างๆ ในร่างกายให้คงที่เพื่อที่จะทำให้ดำรงชีวิตอยู่ได้ เมื่อเป็นโรคไตจึงทำให้เกิดอาการอื่นๆ อีกได้ดังกล่าวแล้ว

การที่ไตมี 2 ข้างนับเป็นความฉลาดของธรรมชาติอย่างหนึ่ง คนเราอาจจะเสียไตไปข้างหนึ่ง แล้วก็ยังสามารถมีชีวิตอยู่ได้ตามปกติ เพราะไตข้างที่เหลือจะทำงานแทนได้เกือบร้อยเปอร์เซ็นต์ และถ้าไตที่เหลืออีกข้างหนึ่งมีการเริ่มเสียไปอีกอย่างช้าๆ ร่างกายก็จะปรับตัวไปได้เรื่อยๆ ก็ยังไม่เกิดอาการอะไรเช่นกัน จนเมื่อไตเสียไปมาก ทำงานได้เพียงประมาณ 10 เปอร์เซ็นต์แล้วนั่นแหละ จึงจะเกิดมีอาการ ซึ่งอาการก็ไม่ได้ชี้บ่งเฉพาะว่ามีโรคไต เช่น มีอาการอ่อนเพลีย เบื่ออาหาร ดังที่กล่าวแล้วข้างต้น

การจะวินิจฉัยโรคได้ก็ต้องอาศัยการตรวจปัสสาวะ ซึ่งเป็นผลิตผลที่ได้มาจากไต เมื่อมีโรคไตก็จะต้องมีการผิดปกติในปัสสาวะให้เห็น ดังนั้นในประชาชนทั่วไป การสังเกตดูปัสสาวะตนเองก็เป็นการช่วยการวินิจฉัยโรคไตแต่เนิ่นๆ ได้สีของปัสสาวะโดยปกติในรายที่กินน้ำมาก จะขับถ่ายน้ำออกมามากปัสสาวะก็จะใส แต่ถ้าร่างกายขาดน้ำ เช่น เวลาที่เรามีไข้มักพบว่าสีของปัสสาวะจะเหลืองกว่าธรรมดาก็ยังถือว่าปกติ แต่ถ้าเหลืองจัดมากเหมือนจีวรพระก็อาจจะเป็นโรคดีซ่านได้ หรือถ้าปัสสาวะสีแดงเป็นเลือดเลย ก็บอกถึงว่ามีเลือดออกในไต หรือทางเดินปัสสาวะ ปัสสาวะขุ่นเป็นอีกปัญหาหนึ่งที่ได้รับความสนใจจากคนทั่วไปมาก ปัสสาวะปกติแล้วมักจะใส แต่ถ้าตั้งทิ้งไว้อาจจะมีตะกอนได้ เนื่องจากมีสารบางอย่างที่ร่างกายขับออกมาตกตะกอน แต่ถ้าขุ่นมากและลักษณะเป็นหนองก็ถือว่าเป็นความผิดปกติอย่างหนึ่ง

อากัปกิริยาของการถ่ายปัสสาวะก็เป็นส่วนช่วยในการที่จะช่วยวินิจฉัย ถ้าปัสสาวะขัด แสบ ไม่พุ่งเป็นสาย มักจะบอกถึงความผิดปกติของทางเดินปัสสาวะส่วนล่าง ถ้าเป็นคุณผู้ชายก็อาจจะเป็นผลจากการผ่านศึกหนักอย่างช่ำชองมานาน เป็นหนองในเรื้อรัง มีการตีบตันของทางเดินปัสสาวะส่วนล่างได้ ถ้าโรคลามจากส่วนล่างขึ้นไปถึงไตก็จะมีอาการไข้ ปวดหลัง อาจจะร้าวจากเอวลงมาที่หัวเหน่า ก็พึงรู้ว่าข้าศึกได้ลุกคืบหน้าขึ้นไปถึงไตแล้ว ท่านว่าให้รีบรักษาเสีย มิฉะนั้นเชื้อโรคก็จะแทรกซึมเข้าไปในกระแสโลหิตไปทั่วตัวได้

อาการบวม ก็เป็นอีกลักษณะอาการหนึ่งของโรคไต ทำให้ผู้ป่วยตกใจรีบไปหาหมอ เพราะดูเป็นอาการที่น่าตกใจ และมักจะเชื่อว่าถ้าถึงกับบวมแล้วคงรักษาไม่หาย เอาชีวิตไม่รอดแน่ ซึ่งความเชื่ออันนี้ไม่แน่เสมอไป เพราะอาการบวมอาจเป็นอาการเริ่มแรกของโรคไตบางชนิด ซึ่งอาจจะรักษาให้หายได้ อาจจะเป็นผลดีกับผู้ป่วยด้วยซ้ำ ที่แสดงอาการให้เป็นที่น่าตกใจรีบไปหาหมอ เมื่อเทียบกับโรคไตที่ค่อยๆ เป็นทีละเล็กละน้อยไม่มีอาการอะไรได้มากนัก

ในผู้ป่วยที่เป็นโรคไตชนิดบวมนี้เองที่หมอมักจะให้ผู้ป่วยงดอาหารที่มีรสเค็ม เพราะถ้ายิ่งกินจะยิ่งบวม คนทั่วไปก็เลยเหมาว่าเป็นโรคไตแล้วต้องงดเค็ม ซึ่งไม่เป็นความจริง โรคไตบางชนิดอาจต้องกินเค็มมากกว่าธรรมดาด้วยซ้ำ ดังนั้น จึงมีเพียงผู้ป่วยโรคไตที่บวม หรือมีความดันโลหิตสูงเท่านั้นที่ควรจะงดเค็มจัด เมื่อเกิดอาการบวมขึ้น ผู้ที่ชอบรักษาตัวเองก็มักจะนึกถึงยาขับยาบำรุงไตให้แข็งแรง แล้วก็เวียนไปซื้อยาประเภทนี้มากินเอง ซึ่งเมื่อกินแล้วปัสสาวะก็ออกมาเป็นสี จึงเกิดความรู้สึกว่าได้ผล แต่ที่จริงแล้วยาพวกนั้นเป็นยาที่มีสีผสมอยู่ สีจึงถูกขับถ่ายออกมาทางไตเท่านั้น เพราะไตทำหน้าที่เหมือนโรงงานเก็บขยะ เมื่อเลือดผ่านมาเลี้ยงไต สิ่งใดที่เป็นของเสียไตก็สกัดออกจากเลือด สิ่งใดที่เป็นสิ่งแปลกปลอมที่เรากินเข้าไปแล้วไม่ต้องการใช้ในร่างกาย เช่น ยา สี สารเป็นพิษ ไตก็จะสกัดออกมาเช่นกัน ฉะนั้นยาขับต่างๆ ที่ทำให้ปัสสาวะเป็นสี ก็เป็นเพียงวัตถุแปลกปลอมที่ไตขับออกมาเท่านั้น ยาบำรุงไตก็เช่นเดียวกันไม่มียาอะไรที่จะทำให้ไตแข็งแรงขึ้นมาได้ ถ้าโชคร้ายตัวยาบำรุงนี้เองอาจจะเป็นพิษทำให้ไตเสียมากขึ้นไปอีก ฉะนั้นการจะฉีดยา กินยาอะไรระหว่างที่เป็นโรคไต ควรระมัดระวังให้ดี เป็นต้นว่า ยาซัลฟา ยาแก้ปวด สเตร๊ปโตมัยซิน กาน่ามัยซิน พวกนี้มีพิษต่อไตทั้งสิ้น

บางคนเรียกโรคไตว่าโรค “ตาย” ทั้งนี้เป็นเพราะพอมีอาการก็มักจะพบว่า ไตฝ่อเป็นแผลไปหมดแล้ว ทำให้ฟื้นคืนดีได้ยาก ส่วนขณะที่อาการยังไม่ปรากฏแต่แพทย์ตรวจพบว่ามีโรคไตอยู่ คนไข้ก็ลังเลที่จะให้แพทย์รักษา เพราะอยู่ดีๆ ตรวจปัสสาวะพบว่าผิดปกติเข้าก็จับมาทำการเจาะเลือด เอ๊กซเรย์ บางครั้งก็เจ็บตัวมากกว่านั้น เพราะต้องได้รับการเจาะไตอีกด้วยจึงจะวินิจฉัยโรคได้ พอเริ่มรักษาก็ต้องกินยามากมาย เกิดอาการจากฤทธิ์ข้างเคียงของยาก็มาก หมอก็นัดมาตรวจเช็คบ่อยๆ ค่าใช้จ่ายก็สูง ก็อยู่ดีๆ ไม่มีอาการอะไรจะให้มาเจ็บตัว เสียเงินเสียทอง เสียเวลามากมายด้วยเหตุผลอะไรกัน ดังนั้นการรักษาโรคไตให้ได้ผลจึงขึ้นอยู่กับความเข้าใจระหว่างหมอกับคนไข้พอสมควร โรคไตบางชนิดก็หายไปได้เอง บางชนิดก็เป็นเรื้อรังต้องติดตามการรักษาระยะยาว หมอที่ดูแลคนไข้โรคไตมามากมาย พอจะหลับตามองเห็นการลุกลามของโรคไตในระยะต่อไปได้

แม้ว่าขณะนี้ดูเหมือนว่าจะไม่มีอาการอะไรแต่อีกไม่กี่ปีไตก็จะฝ่อไป จึงเสี่ยงที่จะให้ยาทั้งๆ ที่รู้ว่าอาการข้างเคียงมาก ดีกว่าที่จะปล่อยไตไว้ให้เสียมาก แล้วทำอะไรไม่ได้ ถึงแม้ว่าปัจจุบันการใช้ไตเทียม ก็พึงสังวรไว้เถิดว่าอะไรที่สร้างขึ้นมาเพื่อแก้กลไกของธรรมชาตินั้น ไม่มีวันจะสมบูรณ์ ต้องได้รับการทำไตเทียมเป็นระยะๆ ชีวิตไปพึ่งอยู่กับเครื่องมือวิทยาศาสตร์ ซึ่งทำหน้าที่ไม่ได้ดีเท่ากับไตของเราเอง จะหวังพึ่งการผ่าตัดเปลี่ยนไตก็เช่นเดียวกัน กว่าจะหาไตของคนตายที่เขาบริจาคให้ได้ก็เลือดตาแทบกระเด็น หามาได้แล้วอาจจะไม่เข้ากับตัวคนไข้อีก เหมือนยืมจมูกคนอื่นหายใจ มันไม่ยั่งยีนหรอก ต่อไปร่างกายเราก็ไม่ยอมรับไตที่เอามาใช้แทน ก็พังไปอีก นอกจากนั้นการทำไตเทียม และผ่าตัดเปลี่ยนไตก็เสียค่าใช้จ่ายสูงมาก เป็นแสนๆ บาทต่อคน จะมีคนในบ้านเราสักกี่คนที่จะมีเงินมีทองทำเช่นนั้นได้ อย่ากระนั้นเลย พยายามรักษาไตของเราเองไว้ดีกว่า มีอะไรก็เริ่มรักษาแต่เนิ่นๆ ระมัดระวังเรื่องยา สารเป็นพิษต่อไต ไม่ต้องไขว่คว้าหายามาบำรุง กินอาหารให้ถูกต้อง พักผ่อนให้เพียงพอ ออกกำลังกายบ้างตามสมควร ก็ถมเถไปแล้ว

ข้อมูลสื่อ

9-005
นิตยสารหมอชาวบ้าน 9
มกราคม 2523
โรคน่ารู้
ผศ.นพ.สุชาติ อินทรประสิทธิ์