เลือดกำเดา

เลือดกำเดา

ถาม : ปริศนา/เชียงใหม่
ดิฉันเป็นคนที่เลือดออกง่าย เดินชนโต๊ะ หรือกระทบของแข็งนิดๆ หน่อยๆ ก็จะเขียวช้ำ และมีเลือดออกง่าย มีบ่อยครั้งเวลาล้างหน้าบังเอิญนิ้วมือเข้าไปในจมูก มีเลือดไหลออกมากบ้างน้อยบ้างขึ้นกับความแรงค่อยๆ ในขณะที่นิ้วกระทบผนังรูจมูก อาการที่เกิดขึ้นเรียกว่าอะไร ควรระมัดระวังและปฐมพยาบาลอย่างไร
 

ตอบ : นพ.สาทิตย์ ชัยประสิทธิกุล
เลือดกำเดา คือ เลือดที่ไหลออกมาจากจมูก พบได้บ่อยๆ ในเด็ก และคนหนุ่มสาว โดยเฉพาะฤดูหนาว อากาศจะเย็นและแห้งกว่าปกติ เพราะ ไอน้ำในอากาศมีน้อย เยื่อบุโพรงจมูกจึงพลอยแห้งตามไปด้วย น้ำมูกที่ติดอยู่ในจมูกก็เลยแห้งกรังอยู่ภายใน ทำให้เกิดความรำคาญต้องคุ้ย แคะ แกะ ขยี้จมูกบ่อยขึ้น เมื่อรอยแตกเล็กๆ ที่พื้นผิวในโพรงจมูก เริ่มเกิดขึ้นโดยเฉพาะบริเวณส่วนหน้าของผนังกั้นโพรงจมูกซึ่งเป็นที่ที่มีหลอดเลือดฝอยจำนวนมากมาบรรจบกัน ถูกขยี้หรือแคะซ้ำจะทำให้รอยแตกเกิดเป็นแผลถลอกขึ้น หลอดเลือดฝอยฉีกขาดทำให้เกิดเลือดกำเดาไหลออกมาจากจมูก

ทำไมถึงเป็นเลือดกำเดา
สาเหตุที่ทำให้เลือดกำเดาไหล มากกว่าร้อยละ ๙๐ มาจากหลอดเลือดฝอยที่ผนังกั้นจมูกเกิดฉีกขาด ดังกล่าวข้างต้น แต่ส่วนใหญ่เลือดมักจะหยุดได้เอง เพราะร่างกายมีการสร้างลิ่มเลือดเป็นตาข่ายมาปิดรอยฉีกขาดไว้ ถ้าแพทย์ตรวจโดยส่องไฟเข้าไปในรูจมูกจะเห็นเป็นสะเก็ดของลิ่มเลือดเล็กๆ แห้งกรังติดปากแผลอยู่ซึ่งเหมือนกับสะเก็ดแผลที่อื่นๆ ของร่างกายที่มักจะทำให้เกิดความรู้สึกคัน น่ารำคาญ อยากแกะ แถมในช่องจมูกมีน้ำมูกมาผสม โรงแห้งกรังอยู่ที่ขอบแผลด้วย ยิ่งทำให้น่าแคะเข้าไปใหญ่ ลิ่มเลือดอาจมีการติดเชื้อทำให้น้ำมูกแห้งกรังเพิ่มขึ้นอีก ดังนั้น การขยี้จมูกหรือแกะน้ำมูก มักกลายเป็นแผลใหม่อีก เกิดเลือดกำเดาไหลซ้ำๆ เป็นๆ หายๆ เป็นวงจรไปเรื่อยๆ การเป็นหวัดอย่างฉับพลัน การมีไข้สูง การถูกกระทบบริเวณจมูก อาจเกิดเลือดกำเดาอย่างฉับพลันได้ แต่มักมีปริมาณไม่มาก และหยุดได้เอง ยกเว้นการกระแทกที่จมูก ถ้ารุนแรงจนกระดูกจมูกหักหรือกระดูกใบหน้าแตกหักด้วย อาจทำให้เลือดกำเดาไหลออกมาก ควรได้รับการรักษาอย่างถูกต้องในขั้นต่อไป เด็กที่เป็นโรคภูมิแพ้ (แพ้อากาศ) มักมีการอักเสบเรื้อรังของจมูกและไซนัส หากไม่ได้ควบคุมโรคที่เป็นสาเหตุ เด็กจะขยี้จมูกและแคะน้ำมูก จนเป็นสาเหตุให้มีเลือดกำเดาไหลได้บ่อยๆ ถ้ามีผนังกั้นจมูกคดร่วมด้วย เลือดจะออกบ่อยในข้างที่มีจมูกคดเข้าหากันนั้น

เลือดกำเดาออกที่ควรระวัง
ผู้ที่มีการแข็งตัวของเลือดผิดปกติ เกล็ดเลือดผิดปกติ ผู้ป่วยโรคตับเรื้อรัง เด็กขณะเป็นไข้เลือดออก เมื่อมีเลือดกำเดาไหล เลือดมักไม่หยุดเองง่ายๆ ควรได้รับการรักษาในโรงพยาบาล เลือดกำเดาที่ไหลออกครั้งละมากๆ ในผู้ที่อายุมากกว่า ๔๐ ปีขึ้นไป สาเหตุมักเกิดจากการมีโรคความดันเลือดสูงอยู่เดิม ถ้าเป็นในเด็กวัยรุ่นชายอาจเป็นเนื้องอกที่หลังโพรงจมูกบางชนิด ทำให้เสียเลือดมากจนหมดสติได้ ถ้าปฐมพยาบาลแล้วเลือดไม่หยุดควรรีบนำส่งโรงพยาบาลแต่เนิ่นๆ สำหรับผู้ที่เคยมีเลือด กำเดาออกครั้งละไม่มากแต่ออกบ่อย ร่วมกับการมีก้อนที่คอ หูอื้อ ชาที่ใบหน้า โดยเฉพาะผู้ที่มีเชื้อสายจีนทางตอนใต้ ควรระวังโรคมะเร็งหลังโพรงจมูก

การปฐมพยาบาลที่ควรทำ
เมื่อมีเลือดกำเดาออก อย่าตกใจจนทำอะไรไม่ถูก มีวิธีหยุดเลือดกำเดาที่ถูกต้อง ดังนี้

ให้ยื่นหน้าออกไปเล็กน้อย แล้วใช้นิ้วหัวแม่มือและนิ้วชี้บีบปีกจมูก ๒ ข้างเข้าหากันในแนวกลาง โดยหนีบบริเวณผนังกั้นจมูกเอาไว้ เพื่อกดจุดเลือดออกประมาณ ๕-๑๐ นาที ควรก้มหน้าเล็กน้อย ห้ามเงยหน้าเพราะเลือดจะไหลลงคอ ถ้าเลือดหยดลงด้านหน้าให้หาถ้วยชามขนาดใหญ่รองไว้ หรือไปยืนอยู่ที่อ่างล้างหน้า อาจใช้น้ำแข็งใส่ถุงพลาสติกหรือผ้าประคบบริเวณสันจมูกและหน้าผากไว้ด้วย ถ้าทำตามขั้นตอนนี้แล้วเลือดยังไม่หยุดหรือเลือดยังไหลลงคอไม่หยุด ควรรีบไปพบแพทย์ในโรงพยาบาลขนาดใหญ่ที่มีแพทย์ หู คอ จมูกประจำ มีเครื่องไม้เครื่องมือพร้อมโดยด่วน