กะเม็งตัวเมีย
ชื่ออื่น
กาเม็ง, กะเม็ง (ไทย), ห้อมเกี้ยว, หญ้าสับ (พายัพ), บักอั่งเน้ย, เฮ็กบักเช่า (จีน-แต่จิ๋ว)
ชื่อวิทยาศาสตร์
Eclipta prostrate L.วงศ์ Compositae พวกทานตะวัน, ดาวเรือง (S) E. alba Hassk; Eereeta L.
ลักษณะต้น
เป็นพืชขนาดเล็ก ออกดอกแล้วก็ตาย ขึ้นได้จลอดทั้งปี สูงประมาณ 30-60 ซ.ม.
ใบ ใบออกตรงกันข้าม ใบมีลักษณะเป็นรูปเรียวยาว ยาว 4-10 ซ.ม. กว้าง 0-8-2 ซ.ม. (ถ้าเกิดในที่ชุ่มชื้นมีน้ำมากใบก็จะใหญ่ เกิดในที่แห้งแล้งใบก็เล็ก) ฐานใบเป็นรอยเว้าเข้าเล็กน้อยทั้งสองด้าน ปลายใบค่อนข้างแหลม ขอบใบมีรอยหยักตื้นๆ ทั้งสองด้านมีขนสั้นๆ มีสีขาวยู่
ดอก ดอกออกข้างในใบหรือที่ยอด มีกลุ่มแน่นตรงกลางสีเขียว ขอบมีดอกคล้ายลิ้น เรียงตัวเป็นรัศมีสีขาวคล้ายหน้าปัดนาฬิกา มีกลีบสีเขียวรองรับ ช่อดอก 5-6 กลีบ เมื่อแก่ลงฐานดอกขยายออก
ผล ผลมีสีเหลืองปนดำ เมื่อขยี้ดูมีน้ำสีดำออกมา
กะเม็งตัวผู้เป็นพืชที่มักพบขึ้นเองตามริมทาง ที่ชุ่มชื้นและชื้นแฉะ ที่รกร้างทั่วไป อาจเพราะปลูกเก็บเกี่ยวมาใช้ทำยาได้ดี
วิธีเก็บมาใช้
ใช้ทั้งต้น เก็บตอนที่ต้นกำลังเจริญเติบโตเต็มที่และกำลังออกดอก เก็บมาทั้งต้น แล้วล้างดินออกให้สะอาด ตากหรือผึ่งให้แห้ง แล้วเอามาแช่น้ำให้นุ่ม หรือเอาต้นที่สดอยู่ก็ได้ มาหั่นเป็นท่อนๆ ยาว 1 ซ.ม. จากยอดมาถึงโคนเอาไปตากให้แห้ง เก็บเอาไว้ในที่แห้งและเย็น
ลักษณะยาที่ดี ควรมีสีเขียว ก้านยาว ใบใหญ่ และอ่อนนุ่ม ไม่มีเชื้อรา จะดีที่สุด
สรรพคุณ
ยานี้มีรสเปรี้ยว ชุ่ม เย็น ใช้ทำให้เลือดเย็น ห้ามเลือด บำรุงไต แก้อาเจียนเป็นเลือด กระอักเลือด เป็นหนองใน ปัสสาวะเป็นเลือด เป็นบิด ถ่ายเป็นเลือด ลำไส้อักเสบ ตับอักเสบเรื้อรัง โรคผิวหนังผื่นคันจากการทำนา โรคผิวหนังเรื้อรัง บาดแผลจากของมีคม และทำให้คิ้วหนวดดกดำ
วิธีและปริมาณที่ใช้
ใช้กิน ใช้ทั้งต้น หนักประมาณ 10-30 กรัม ต้มเคี้ยวให้ข้น คั้นเอาน้ำมาทำเป็นเม็ดหรือผงกิน
ใช้ภายนอก ใช้ตำหรือบดเป็นผงพอกหรืออุดจมูก
ข้อห้ามที่จะใช้
พวกที่ปัสสาวะบ่อยๆ ไม่หยุด หรือถ่ายเป็นน้ำมากห้ามกิน
ตำรับยา
1. แก้อาเจียนเป็นเลือด กระอักเลือด ใช้ต้นนี้สด หนัก 120 กรัม ตำชงด้วยปัสสาวะเด็กกิน
2. แก้ไอเป็นก้อนเลือด ใช้ต้นนี้สดหนัก 60 กรัม ตำคั้นเอาน้ำมาผสมน้ำอุ่นกิน
3. แก้เลือดกำเดาออก ใช้ยานี้สดประมาณ 1 กำมือ ล้างให้สะอาดตำคั้นเอาน้ำผสมเหล้าต้มกินหลังอาหารวันละ 2 ครั้ง ขณะมีเลือดออกที่จมูกก็ตำคั้นเอาน้ำซุบสำลีอุดจมูกห้ามเลือดได้ดี
4. แก้หนองใน ปัสสาวะเป็นเลือด ใช้ใบสดต้นนี้ร่วมกับใบผักกาดน้ำสดๆ (Plantago asiatica) อย่างละเท่าๆ กัน หนัก 60 กรัม ตำคั้นเอาน้ำกินวันละ 2 ครั้ง เช้า-เย็น
5. แก้เลือดออกในลำไส้และในปอดหรือมีแผลภายในเลือดออก ใช้เมล็ดต้นนี้ผิงไฟให้แห้งบดเป็นผงผสมน้ำข้าวกินวันละ 6 กรัม หรือใช้ต้นสดหนัก 10 กรัม ผสมน้ำตาลกรวดต้มกิน
6. แก้บิดถ่ายเป็นเลือด ใช้ต้นนี้แห้งหนัก 30 กรัม ต้มน้ำกิน
7. แก้บาดแผลมีเลือดออก ใช้ต้นนี้สดตำพอก หรือใช้ต้นนี้แห้งบดเป็นผงโรยที่แผล
8. แก้ปวดหัวข้างเดียว (ลมตะกัง) ใช้น้ำคั้นจากต้นนี้หยอดจมูก
9. แก้สตรีที่ตกขาวมาก ใช้ต้นนี้หนัก 30 กรัม ต้มกินกับเป็ดหรือหมูก็ได้
10. แก้ของคลอดเป็นผื่นคัน ใช้ต้นนี้หนัก 120 กรัม ต้มเอาน้ำผสมสารส้มชะล้าง
11. แก้ปวดฟัน ใช้ยานี้ผิงไฟไหม้แห้งบดเป็นผง ทาที่เหงือก
12. แก้คอตีบ ใช้ต้นนี้หนัก 60-90 กรัมบดใส่เกลือเล็กน้อยชงน้ำกิน จะขับเสลดออกมา
13. แก้เด็กปากเปื่อยเจ็บเนื่องจากเชื้อรา ใช้น้ำคั้นจากใบของต้นนี้ 2 หยด ผสมน้ำผึ้ง 8 หยอดทาแผลเปื่อยเจ็บนั้นบ่อยๆ
ผลรายงานทางคลีนิค
1. แก้คอตีบ ใช้ทั้งต้นล้างให้สะอาด ตำคั้นเอาน้ำมาผสมน้ำผึ้งผสมปริมาณเท่าๆ กัน เด็กให้กินวันละ 100 ซี.ซี. แบ่งให้กินวันละ 4 ครั้ง และควรแบ่งให้เหมาะแก่สุขภาพร่างกายคนไข้ด้วย ถ้าคนไข้มีโรคแทรกช้อน เช่น เป็นปอดบวม หลอดลมอักเสบ ให้เพิ่มยาแก้อาการแทรกซ้อนนั้นด้วย ถ้าคนไข้มีแทรกซ้อนเกี่ยวกับโรคหัวใจการให้พักผ่อนมากๆ ฉีดกลูโคสและให้วิตามินบำรุงด้วย ถ้าคนไข้มีอาการถึงขั้นหายใจไม่ออกแล้ว ต้องเจาะคอช่วยด้วย จากคนไข้ 92 ราย หาย 84 ราย, ตาย 8 ราย นอกนากยังได้ทดสอบอีก 37 ราย, หาย 35 ราย, ตาย 2 ราย ในการรักษาคนไข้นี้ ครั้งหนึ่งอาการไข้จะลดลงเป็นปกติในเวลา 24 ช.ม. นอกนั้นต้องใช้เวลา 48-72 ช.ม. ยกเว้น 18 รายที่ต้องเจาะคอช่วย นอกนั้นจะหายใจคล่องใน 2-3 วัน พวกเยื่อหุ้มจมูกและต่อมทอนซินอักเสบ โดยทั่วไปรักษาวิธีนี้จะหายไป 3-4 วัน จำนวนเม็ดโลหิตขาวจะกลับสู่ระดับปกติตามอุณหภูมิของร่างกาย
ข้อสังเกต
ต้นกะเม็งตัวเมียนี้ควรเอามาทำยาตอนสดๆ เพราะเก็บไว้นานแล้วประสิทธิภาพจะเสื่อมไป
2.แก้วัณโรคปอด ไอเป็นเลือด ใช้ต้นนี้ทั้งต้นร่วมกับรากหญ้าคาทำเป็นยาฉีด ใช้ในยาฉีดนี้ 1 ซี.ซี. คิดเทียบเท่ากับมียาต้นนี้ 0.5 กรัม และมีรากหญ้าคา 0.5 กรัม ใช้ฉีดเข้ากล้ามวันละ 2-3 ครั้งๆ ละ 4 ซี.ซี. พวกที่อาเจียนเป็นเลือดออกมากๆ ให้ใช้ยานี้ 4 ซี.ซี. และเพิ่มกลูโคส 50% ผสมกับยาระงับประสาท 20 ซี.ซี. วันละ 2-3 ครั้งติดต่อกัน 4-5 วัน หรือมากกว่านี้นิดหน่อย อาการข้างเคียง อาจมีอาการสั่น แต่เมื่อเหงื่ออกก็หายเกิดจากเตรียมยาไม่ดีพอ