“คอลัมน์นี้ จะสอนให้รู้จักอาการและโรคต่างๆ รวมทั้งวิธีตรวจร่างกายด้วยตนเอง ซึ่งผู้อ่านนำไปปฏิบัติได้เลยหรือภายหลังจากที่ได้ฝึกจากผู้รู้สักครั้งสองครั้ง เราจะนำมาเสนอเป็นประจำทุกครั้ง”
จุดแดง พรายย้ำ จ้ำเขียว
มีบ่อยครั้งที่พบว่า เมื่อเด็กเป็นไข้ ตัวร้อนแล้วมีผื่นหรือจ้ำขึ้นตามตัว พ่อแม่จะตกใจรีบพาเด็กมาหาหมอด้วยกลัวว่าจะเป็นไข้เลือดออก หมอใช้นิ้วรีดหนังบริเวณที่มีผื่นนั้นให้ตึงแล้วผื่นนั้นจางหายไปได้ หมอก็ปลอบว่า “ไม่เป็นไรหรอกครับ ผื่นแบบนี้รับรองว่าไม่ใช่จุดเลือดออกแน่”
ครับ มีวิธีตรวจง่ายๆ เพื่อแยกว่า จุดผื่นหรือจ้ำนั้นเกิดจากไข้เลือดออกหรือโรคที่เกี่ยวกับความผิดปกติทางเลือดหรือเปล่านั้น สามารถทำได้ง่ายๆ คือ ใช้นิ้วมือรีดหนังบริเวณนั้นให้ตึง (ดังรูป)
ถ้าจุดหรือผื่นนั้นจางหายไป ก็ไม่เกี่ยวกับเลือดออก (เช่น รอยยุงกัด) แต่ถ้าไม่จางหายก็แสดงว่ามีเลือดออกที่บริเวณนั้น
อาการเลือดออกตามผิวหนัง ถ้าเกิดเป็นจุดแดงๆ เล็กๆ เท่าหัวเข็มหมุด (รูปที่ 1) ก็เรียกว่า จุดแดง หรือเพเตเคีย (Petechiac) ถ้าเป็นจ้ำเขียวหรือม่วงขนาดโตกว่าปลายนิ้วมือขึ้นไป (รูปที่ 2) ก็เรียกว่า จ้ำเขียว ชาวบ้านเราเรียกว่า พรายย้ำ ฝรั่งเรียกว่า เอคไคโมสิส (Ecchymosis)
จุดแดง และจ้ำเขียว อาจขึ้นได้ทั่วร่างกายที่หน้าผาก แขนขา หน้าอก หลัง บางครั้งขึ้นที่ตาขาว (รูปที่ 3) อาจมีเลือดออกตามที่ต่างๆ เช่น เลือดออกตามไรฟัน เลือดกำเดาไหล อาเจียนเป็นเลือด ถ่ายเป็นเลือด เป็นต้น
สาเหตุ เกิดจากความผิดปกติของเกร็ดเลือด (เพลตเลต-Platelets) ซึ่งเป็นเม็ดเลือดชนิดหนึ่งที่ช่วยให้เลือดแข็งตัว หรือความผิดปกติของสารอื่นๆ ในเลือดที่ช่วยให้เลือดแข็งตัวก็ได้ เช่น ไข้เลือดออก โรคโลหิตจางอะพลาสติก หรือ ไขกระดูกฝ่อ (มีอาการไข้ซีด มีเลือดออก แต่ตับม้าม ต่อมน้ำเหลืองไม่โต คนที่ชอบกินยาคลอแรมเฟนิคอลอย่างพร่ำเพรื่อพึงระวัง อาจเป็นโรคนี้ได้ มะเร็งในเม็ดเลือดขาว หรือ ลิวคีเมีย (มักมีตับม้ามโต ต่อมน้ำเหลือโตทั่วตัว) โรคเอสแอลอี (มีอาการผมร่วง ฝ้าแดงเหมือนแพ้แดดขึ้นที่ข้างจมูก ปวดข้อ) หรือเกิดจากพิษงูกะปะ งูแมวเซา เป็นต้น
แค่ถ้าหญิงใดเกิดพรายย้ำขึ้นๆ หายๆ เป็นประจำ โดยเฉพาะเวลามีประจำเดือน โดยไม่มีอาการผิดปกติอื่นๆ ก็ไม่ต้องตกใจ คือ เป็นสิ่งที่เกิดขี้นตามธรรมชาติของผู้หญิง เป็นเองหายเองได้ ไม่มีโทษมีภัยแต่อย่างไร
การรักษา เมื่อพบมีจุดแดง จ้ำเขียว พรายย้ำ เกิดขึ้นควรปรึกษาหมอ โดยเฉพาะถ้ามีอาการไข้ซีด เหลือง เลือดออกตามที่ต่างๆ ตับม้ามโต ต่อมน้ำเหลืองโต ก็ไม่ควรนิ่งนอนใจ
รูปที่ 1 จุดแดง
รูปที่ 2 เลือดออกใต้ตาขาว
รูปที่ 3 จ้ำเขียวหรือพรายย้ำ
รูปที่ 4 จ้ำเขียวขึ้นเต็มหน้าในคนที่เป็นโรคโลหิตจาง อะพลาสติค (โลหิตจางจากกระดูกฝ่อ) ซึ่งพบได้บ่อยในคนที่แพ้ยาคลอแรมเฟนิคอล
รูปที่ 5 การรีดผิวหนังให้ตึง พิสูจน์จุดแดงที่สีข้าง