แปรงฟัน – แปรงเหงือก
“...ตื่นเช้าและก่อนนอน ต้องแปรงฟันทุกวัน...”
ข้อความข้างต้น เป็นตอนหนึ่งของบทเพลงเด็กอนุบาล ซึ่งจูงใจให้แปรงฟันเป็นประจำ และเชื่อว่าเราท่านก็ได้ปฏิบัติตนอย่างสม่ำเสมอตั้งแต่เด็กจนเป็นผู้ใหญ่
แปรงฟัน เนื่องจากได้เน้นอยู่ที่อวัยวะฟัน ทำให้หลายท่านอาจจะละเลยการดูแลรักษาอวัยวะโดยรอบในช่องปาก โดยเฉพาะเหงือก ซึ่งมีความสำคัญไม่ยิ่งหย่อนกว่ากันเลย และจะมีความสำคัญมากขึ้น เมื่ออายุมากขึ้นโรคในช่องปากที่พบบ่อยและเป็นที่รู้จักกันดี นอกจากโรคฟันผุแล้ว ก็มีโรคเหงือกอักเสบนี้แหละ จากสถิติในประเทศไทยพบว่า กว่าร้อยละ 90 ของประชากรทุกกลุ่มอายุ เป็นโรคเหงือกอักเสบ ในระดับความรุนแรงของโรคต่างๆกัน ตั้งแต่มีเลือดออก มีหินปูน มีกระเป๋าปริทันต์ ตลอดจนมีหนอง และฟันโยกในที่สุด และความรุนแรงของโรคจะเพิ่มขึ้นเมื่ออายุมากขึ้น เนื่องจากสะสมโรคเป็นเวลานานมากขึ้น
แต่โรคเหงือกอักเสบนี้สามารถป้องกันได้อย่างมีผลดี ถ้ามีการดูแลรักษาอนามัยในช่องปากอย่างมีประสิทธิภาพ
วิธีการง่ายๆก็โดยการแปรงฟันให้ปลายขนแปรงกระทบขอบเหงือก หรืออีกนัยหนึ่งก็คือ แปรงฟัน-แปรงเหงือกด้วยเหงือกเป็นอวัยวะที่เป็นเนื้อเยื่ออ่อนในช่องปาก และมีเลือดมาเลี้ยงมาก ในขณะเดียวกันที่บริเวณขอบเหงือกก็เป็นที่สะสมของคราบจุลินทรีย์ (plaque) ได้ง่าย และเชื้อจุลินทรีย์เหล่านี้จะปล่อยสารพิษมารบกวนขอบเหงือก ทำให้เหงือกอักเสบ ซึ่งในระยะแรกเริ่มจะสังเกตได้ด้วยตนเอง โดยมีอาการเลือดออกตามขอบเหงือกได้ง่าย โดยเฉพาะเวลาแปรงฟัน หรือที่ชาวบ้านอาจเรียกว่า เลือดออกตามไรฟัน หรือโรคลักปิดลักเปิด
เนื่องจากมีอาการเลือดออกในขณะแปรงฟัน ผู้ที่เป็นโรคเหงือกอักเสบในระยะแรกเริ่มนี้ส่วนใหญ่จึงหลีกเลี่ยงการแปรงฟันไม่ให้ไปกระทบเหงือก เพราะกลัวว่าเลือดจะออกมากขึ้น แต่ข้อเท็จจริงกลับตรงกันข้าม คือ ถ้ายิ่งหลีกเลี่ยงการแปรงฟันบริเวณขอบเหงือก คราบจุลินทรีย์ก็จะยิ่งมีเชื้อจุลินทรีย์สะสมมากยิ่งขึ้น สารพิษก็จะมากขึ้น การรบกวนและทำลายเหงือกก็มากขึ้นเป็นเงาตามตัว นอกจากนี้การอักเสบก็จะหายยาก เพราะไม่มีการกระตุ้นให้เลือดมาหล่อเลี้ยงและชะล้างบริเวณแผล ตามธรรมชาติของร่างกายแต่ถ้าท่านมีความอดทนแปรงฟันให้กระทบเหงือกด้วย ในระยะแรกที่แปรงเหงือกใหม่ๆจะมีอาการเจ็บๆคันๆ และเลือดยังคงออกอยู่ระยะหนึ่ง ซึ่งถ้าท่านสามารถแปรงเหงือกต่อไปสัก 2-3 วันติดต่อกัน อาการเจ็บและมีเลือดออกในขณะแปรงฟัน-แปรงเหงือกจะหายไป และท่านจะสามารถรู้สึกถึงความปกติของเหงือกของท่านได้ด้วยตนเอง กล่าวคือ โรคเหงือกอักเสบจะค่อยๆหายไป
การแปรงฟัน หรือแปรงฟันให้ปลายขนแปรงกระทบขอบเหงือกนั้น นอกจากจะเป็นวิธีการทำความสะอาดบริเวณขอบเหงือก โดยการกำจัดคราบจุลินทรีย์ให้น้อยลงแล้ว ยังเป็นการกระตุ้นให้เลือดไหลเวียนมาในบริเวณนี้มากขึ้น และโดยระบบการป้องกันตนเองของร่างกายภายในเลือด ก็จะสามารถทำลายสารพิษที่สะสมอยู่ในบริเวณนั้น และช่วยให้การหายของแผลอักเสบดีขึ้น เหงือกที่เคยเลือดออกง่ายเพราะอักเสบจะหายดีในที่สุดด้วยเหตุที่ว่าการแปรงฟันที่ถูกต้องจะต้องให้กระทบเหงือกด้วยดังกล่าว แปรงสีฟันที่เหมาะสมจึงจำเป็นต้องใช้แปรงที่มีขนแปรงอ่อนนุ่ม เพราะแปรงที่ขนแข็งหรือแม้แต่ขนาดปานกลาง เมื่อกระทบเหงือกซึ่งเป็นเนื้อเยื่ออ่อน จะทำให้เหงือกเจ็บ และเป็นสาเหตุหนึ่งที่หลายท่านหลีกเลี่ยงการแปรงฟันไม่ให้กระทบเหงือก และเป็นจุดเริ่มต้นของการเกิดโรคเหงือกอักเสบต่อไป
หลายท่านอาจนึกว่า แปรงฟันด้วยแปรงสีฟันขนแปรงอ่อน จะทำความสะอาดฟันได้อย่างไร? นอกจากนี้ยังอาจรู้สึกว่าแปรงฟันไม่ถึงใจ ถ้าใช้ขนแปรงไม่แข็งพอแท้ที่จริงแล้ว แปรงสีฟันขนอ่อนจะสามารถซอกซอน เข้าไปตามซอกมุมต่างๆของฟันและในช่องปากได้ดีกว่า ถ้าท่านวางแปรงได้ถูกวิธีและมีทิศทางของการขยับแปรงอย่างถูกต้อง นอกจากนี้ขนแปรงที่แข็งยังสามารถทำลายชั้นเคลือบฟันได้มาก โดยเฉพาะการแปรงฟันด้วยแปรงแข็งในทิศทางตามขวางแรงๆ ให้ได้ความรู้สึกลึกมันๆนั้น มีผลเสียต่อฟันทำให้ตอฟันสึก และเป็นที่มาของอาการเสียวฟัน นอกเหนือไปจากเหงือกอักเสบด้วย
นอกจากลักษณะของขนแปรงจะต้องนิ่มแล้ว ขนแปรงสีฟันที่ดียังจะต้องมีปลายขนมนกลม เพื่อไม่ให้ไปบาดเหงือก ในขณะที่บริเวณปลายขนแปรงนี้ไปกระทบเหงือก ในระหว่างการแปรงฟันจะเห็นได้ว่า การแปรงฟันที่ถูกต้อง จำเป็นจะต้องมีอุปกรณ์ คือแปรงสีฟันที่ถูกสุขลักษณะ เพราะถึงแม้ว่า จะเรียกว่าแปรงฟันก็ตาม แต่เราก็ต้องการอนามัยของช่องปาก ซึ่งนอกเหนือไปจากฟันแล้ว ในที่นี้ก็หมายถึง เหงือกนั่นเอง
โปรดระลึกเสมอว่า แปรงฟันแปรงเหงือกแล้วท่านจะมีสุขภาพของช่องปากที่ดี ไม่เป็นโรคเหงือกอักเสบต่อไป