ในช่วงนี้ มีความแปรปรวนของพลังชี่ของอากาศอย่างมาก เดี๋ยวร้อนเดี๋ยวหนาว เดี๋ยวฝนตก โอกาสที่คนจะเกิดโรคจากพลังชี่ของอากาศมากเกินไป หรือที่เรียกว่าเสียชี่ (邪气) หรือหยินชี่ (淫气) ซึ่งเป็นผลจากปัจจัยของตัวอากาศเอง และการปรับสมดุลของร่างกาย
บางครั้งพลังชี่ที่แปรปรวนอาจจะไม่ใช่เสียชี่ (邪气) สำหรับคนหนึ่ง แต่คนที่ร่างกายปรับตัวไม่ได้ ทำให้เกิดโรค ก็ถือว่าเป็นเสียชี่ (邪气) สำหรับคนนั้น
แพทย์จีนมีมุมมองแตกต่างกันกับแพทย์แผนปัจจุบัน โดยเฉพาะสาเหตุการเกิดโรค
แพทย์แผนปัจจุบัน เนื่องจากลงไปในรายละเอียดเป็นรูปธรรมจึงแยกแยะสาเหตุของการเกิดโรคได้มาก แล้วแต่จะมองมุมไหน ตั้งแต่ตัวเชื้อโรค ดีเอ็นเอ ยีน หรือการผิดปกติของสารชีวเคมี เอนไซม์ ฮอร์โมน เซลล์ ฯลฯ
แต่แผนจีนแบ่งสาเหตุของโรคเพียง ๔ ประเภทเท่านั้น คือ
๑. เหตุจากภายนอก คือ พลังชี่ที่เกิดจากการเปลี่ยนแปลงพลังชี่ของธรรมชาติ ภูมิอากาศ ฤดูกาล ภูมิประเทศ ที่ส่งผลกระทบต่อพลังชี่ของร่างกายตลอดเวลา โดยเฉพาะการเปลี่ยนแปลงของชี่ที่รวดเร็ว รุนแรง หรือมากเกินไปจนเกิดการปรับตัวไม่ทันของร่างกาย
๒. เหตุจากภายใน คือ ภาวะของอารมณ์ทั้ง ๗ ของร่างกายที่แปรปรวนรุนแรง รวดเร็ว และยาวนาน รวมทั้งการกินอาหาร การนอน การมีเพศสัมพันธ์และวิถีชีวิต
๓. เหตุจากความผิดปกติของการไหลเวียนเลือด พลังและของเหลว และภาวะยินหยางของร่างกาย จนทำให้เกิดการตกค้างติดขัดไม่ไหลเวียน เรียกว่า เกิดเลือดอุดตัน เสมหะ ของเหลวตกค้าง ก้อนนิ่ว อาหารตกค้าง ฯลฯ
๔. สาเหตุบาดเจ็บจากภายนอก เช่น อุบัติเหตุ สัตว์ทำร้าย ไฟไหม้
การแปรปรวนของอากาศ : ปัจจัยก่อโรคจากภายนอกทั้ง ๖
ธรรมชาติ มีพลังไหลเวียน แปรเปลี่ยนตลอดเวลาเช่น กลางวัน กลางคืน ฤดูกาลทั้ง ๔ เป็นการเปลี่ยนแปลงของพลังร้อน (หยาง) และพลังยิน (เย็น) ในภาวะปกติเรียกว่าชี่ (พลัง)
ถ้าเกิดพลังที่มากเกิน (ซึ่งสำหรับบางคน เรียกว่าปกติ แต่คนที่อ่อนแอหรือปรับตัวไม่ทันก็คือ พลังมากเกิน) เราเรียกพลังเกินหรือปัจจัยกับโรคของสภาพแวดล้อมนั้นว่า หยินชี่ (淫气) ซึ่งได้แก่ ลม ความเย็น ร้อนแดด ความชื้น ความแห้ง และไฟ
ในฤดูกาลทั้ง ๔ โดยธรรมชาติ ก็มีการเปลี่ยนแปลงของพลังธรรมชาติ ในขอบเขตและมีกฎเกณฑ์ที่แน่นอน ซึ่งส่งผลต่อการเกิดและพัฒนาการของสรรพสิ่งและสิ่งมีชีวิตทั้งหลาย
- ฤดูใบไม้ผลิ อากาศควรจะอบอุ่น มีลม
- ฤดูร้อน อากาศจะร้อน ตอนปลายฤดูร้อนจะมีฝนตก มีความชื้น
- ฤดูใบไม้ร่วง อากาศมีความเย็น มีความแห้ง
- ฤดูหนาว อากาศมีหนาวจัด
ภูมิประเทศที่สูง ก็จะมีลม ความหนาว ความแห้ง
ภูมิประเทศที่ราบลุ่ม มีความชื้น ความร้อนสูง
ความเปลี่ยนแปลงของดินฟ้าอากาศ ความหนาว ความร้อน ความชื้น ความแห้ง ที่รวดเร็วรุนแรง ส่งผลกระทบต่อการปรับตัวของร่างกาย และการเติบโตของพืช รวมทั้งเชื้อโรคต่างๆ ไปพร้อมๆ กัน
การป้องกันไม่ให้เกิดโรคจึงต้องพิจารณา ๒ ด้าน คือการป้องกันการโจมตีจากพลังหยินชี่ (淫气) จากภายนอก และการเสริมพลังเจิ้งชี่ (正气) จากภายใน
ฤดูร้อน ควรจะร้อนกลับหนาว
ฤดูใบไม้ผลิควรจะเย็นกลับร้อน
คือความผิดปกติของอากาศ ล้วนเรียกว่าหยินชี่ (淫气)
การโจมตีของหยินชี่ (淫气) เข้าสู่ร่างกายทางไหน
แพทย์จีนกล่าวถึงการโจมตีเข้าทางผิวหนัง ปาก จมูก เข้าสู่เส้นลมปราณที่เชื่อมสู่อวัยวะภายใน โดยเฉพาะระบบปอด
- ลมมักจะโจมตีทางด้านบนศีรษะและด้านหลัง คือด้านหยาง
- ความเย็นมักโจมตีทางด้านล่าง จากฝ่าเท้า
- ความชื้นมักโจมตีระบบม้าม บริเวณหน้าท้อง
- ความแห้งมักโจมตีระบบปอด ทางเดินหายใจ
ในช่วงนี้อากาศหนาว ฝนตก ชื้น อากาศร้อน หรือแปรปรวนของอากาศ ต้องหมั่นดูแลตนเอง โดยหลักใหญ่ที่ต้องดูแลคือ
๑. เก็บสะสมพลังให้พอ นอนหลับช่วงกลางคืน ๒๓.๐๐-๐๕.๐๐ น. อย่านอนดึกมีโอกาสควรงีบหลับกลางวันช่วงสั้นๆ ๑๕-๓๐ นาที หรือปิดตาปล่อยวางจิต
๒. เลือกอาหารยินหยางให้สอดคล้องกับร่างกาย อย่าดื่มน้ำเย็น เพราะทำลายพลังพื้นฐาน ทำให้ระบบย่อยอาหารไม่ดี
๓. พยายามอย่าให้รูขุมขนเปิดมาก ขณะมีอากาศเย็น ป้องกันการกระทบจากความเย็นและลม ขณะมีอากาศร้อนต้องปล่อยให้ระบายความร้อน เหงื่อออกไป
๔. ระวังการไม่เสียน้ำอสุจิมากเกินไป จะทำลายพลังไตง่าย ร่างกายจะอ่อนแอ
๕. ปกป้องให้ความอบอุ่น ๓ ส่วน (保三暖) คือ
- บริเวณศีรษะ (ที่รวมของหยาง)
- บริเวณหลัง ไหล่ สะบัก (เส้นลมปราณ กระเพาะปัสสาวะ และลำไส้เล็ก)
- บริเวณฝ่าเท้า (เส้นลมปราณไต)
ควรป้องกันตนเองอย่าให้เกิดโรคจะดีกว่าด้วยการปฏิบัติง่ายๆ ปิดทางเข้าสู่ร่างกายของหยินชี่ (淫气) เสริมพลังเจิ้งชี่ (正气) ให้แข็งแรงอยู่เสมอ