นมแพะควรดื่มหรือไม่
นมแพะเป็นอาหารประเภทนมเช่นเดียวกับนมโค จึงเป็นทางเลือกของการดื่มนมอีกทางหนึ่งของผู้ที่ต้องการดื่มนม โดยมีส่วนประกอบพื้นฐานของสารอาหารในนมแพะคล้ายกับนมโค ไม่ได้มีส่วนประกอบคล้ายนมคนอย่างที่บางคนเข้าใจ จึงไม่ควรใช้เลี้ยงทารกแทนนมแม่โดยเฉพาะอย่างยิ่งทารกในขวบปีแรก นมแพะสามารถใช้เป็นเครื่องดื่มประเภทนมในลักษณะอาหารว่างระหว่างมื้อสำหรับวัยอื่นๆ ที่มีคุณค่าอาหารสูง โดยเฉพาะอย่างยิ่งในการเป็นแหล่งที่ดีของโปรตีน แร่ธาตุแคลเซียม วิตามินเอ และวิตามินบี ๒ เช่นเดียวกับนมโค
การดื่มนมแพะมีประโยชน์หรือไม่
- คุณค่าอาหาร
หากจะถามคำถามนี้ ก็คงต้องบอกว่ามีประโยชน์ในแง่คุณค่าอาหารเช่นเดียวกับนมโค ความแตกต่างของนมแพะและนมโคบางส่วนที่มี เช่น นมแพะมีคุณสมบัติในการย่อยง่ายกว่านมโค เพราะลิ่มนมซึ่งเกิดจากโปรตีนเจอกับกรดในกระเพาะมีขนาดเล็กกว่าลิ่มนมของนมโค
- ไขมัน
ส่วนประโยชน์ในประเด็นที่ว่านมแพะไขมันต่ำกว่า นมโคนั้น คงสรุปเช่นนั้นไม่ได้ เพราะขึ้นกับสายพันธุ์ของแพะนม ซึ่งมีมากมายหลายสายพันธุ์เช่นเดียวกับโคนม บางสายพันธุ์ (Saanen) ให้ปริมาณน้ำนมมากแต่มีปริมาณไขมันต่ำ ขณะที่บางสายพันธุ์ (Nubian) จะให้ปริมาณน้ำนมน้อยกว่าแต่มีปริมาณไขมันสูง สิ่งที่แตกต่างระหว่างนมโคและนมแพะ ที่ชัดเจนคือ ขนาดของหยดไขมัน (fat globules) ที่นมแพะมีขนาด เล็กกว่านมโค ด้วยเหตุนี้ นมแพะจึงไม่จำเป็นต้องผ่านกระบวนการตีไขมันให้แตกละเอียด (homeogenesis) เพื่อให้มีส่วนประกอบที่สม่ำเสมอไม่เกิดการลอยเป็นฝ้าหรือการเกิดชั้นของครีม ทั้งนี้ขั้นตอนการตีไขมัน ซึ่งทำในนมโคนั้นจะมีเอนไซม์แซนทีนออกซิเดส (xanthine oxidase) หลุดออก มาเป็นอิสระและมีโอกาสผ่านผนังลำไส้เข้าสู่กระแสเลือดได้ ซึ่งอาจไปกระตุ้นร่างกายให้ปล่อยโคเลสเตอรอล เข้าสู่กระแสเลือดมากขึ้นได้ และเมื่อตีไขมันแตกแล้ว เอนไซม์ไลเพส (lypase) ในนมจะทำให้เกิดมีรสขมหรือหืน ดังนั้นหลังการตีไขมันแล้วจึงต้องมีการผ่านความร้อนเพื่อทำลายเอนไซม์
- วิตามิน
ประโยชน์ในแง่ของวิตามินนั้น นมแพะจะเปลี่ยนคาโรทีนทั้งหมดให้อยู่ในรูปของวิตามินเอ จึงทำให้นมแพะสีจะค่อนข้างขาวกว่านมโคซึ่งยังมีบางส่วนอยู่ในรูป คาโรทีนอยด์ ส่วนกลุ่มวิตามินบีนั้น นมแพะจะมีวิตามินบี ๒ และไนอาซีนสูงกว่านมโค แต่มีวิตามินบี ๖ และวิตามิน บี ๑๒ ต่ำกว่านมโค แต่ทั้งนมโคและนมแพะมีวิตามินซีและวิตามินดีต่ำทั้งคู่
- แร่ธาตุ
ปริมาณแร่ธาตุต่างๆ ในน้ำนมนั้นแร่ธาตุบางชนิดในนมแพะจะสูงกว่าในนมโค ได้แก่ แคลเซียม โพแทสเซียม แมกนีเซียม ฟอสฟอรัส คลอไรด์ และแมงกานีส ในขณะเดียวกันก็มีแร่ธาตุบางชนิดต่ำกว่านมโค ได้แก่ โซเดียม เหล็ก ซัลเฟอร์ สังกะสี และโมลิเดียม ดังนั้น การกล่าวอ้างว่านมแพะใช้รักษาโรคโลหิตจางจึงไม่มีคำอธิบายสนับสนุนที่ชัดเจน ขณะเดียวกันก็ยังพบว่าโรคโลหิตจางในทารกบางรายที่เลี้ยงด้วยน้ำนมแพะ
- การแพ้นม
ในการแนะนำคนที่แพ้นมโคให้ดื่มนมแพะแทนนั้น จะได้ผลเฉพาะในรายที่มีสาเหตุการแพ้น้ำเหลืองวัว (bovine serum) ในนมวัวเท่านั้น ซึ่งพบเป็นส่วนน้อย ผู้ที่แพ้น้ำเหลืองวัวก็จะมีอาการแพ้ต่อผลิตภัณฑ์ที่ทำจากนมโคทุกชนิด (ไม่ว่าเนยหรือเนยแข็ง) ไม่ใช่เฉพาะกับนมเท่านั้น แต่คนที่แพ้นมโคส่วนใหญ่มีสาเหตุการแพ้จากส่วนประกอบอื่นๆ ในเนื้อนมที่พบได้บ่อยคือการแพ้แล็กโทส ในกรณีนี้การดื่มนมแพะจะไม่ใช่วิธีการแก้ไข เนื่องจากนมแพะก็มีแล็กโทสเช่นกัน แม้จะมีปริมาณต่ำกว่านมโคก็เพียงเล็กน้อย การแก้ไขจึงควรเป็นการบริโภคโยเกิร์ตหรือดื่มนมเปรี้ยว เพราะมีการย่อยแล็กโทสไปแล้วโดยจุลินทรีย์
ข้อเสียของการดื่มนมแพะมีหรือไม่
ข้อเสียที่มักได้ยินคือ เรื่องของกลิ่นและรส แต่ในความเป็นจริงแล้ว กลิ่น รสเหล่านี้เกิดจากวิธีการเลี้ยงดูและการบริหารจัดการในการรีดนม ถ้าทำการดูแลแพะให้สะอาด และให้อาหารที่ดีแก่แพะเช่นเดียวกับโคนม กลิ่น รสของนมแพะจะไม่แตกต่างจากของนมโค ส่วนข่าวเกี่ยวกับผู้ที่ติดเชื้อโรคบางอย่างจากการดื่มนมแพะนั้น เกิดจากกระบวนการให้ความร้อนเพื่อการฆ่าเชื้อในน้ำนมไม่ได้มาตรฐาน ถ้าหากมีการควบคุมดูแล ขั้นตอนนี้ให้ได้มาตรฐานก็จะได้นมที่ดื่มได้อย่างปลอดภัย ดังนั้น ข้อเสียของการดื่มนมแพะคงเหลือเพียงเรื่องราคาที่ค่อนข้างแพง เนื่องจากมีการผลิตปริมาณไม่มาก และการส่งเสริมการขายที่อ้างสรรพคุณต่างๆ จนนมแพะถูกวางเป็นอาหารพิเศษ
ควรหันมาดื่มนมแพะดีหรือไม่
จากข้อมูลข้างต้นสรุปได้ว่าถ้าท่านไม่ได้มีปัญหาเกี่ยวกับการย่อยอาหารหรือแพ้น้ำเหลืองวัว จะดื่มนมโคหรือนมแพะก็คงไม่แตกต่างกันนัก แต่หากมีปัญหาดังกล่าวและยังต้องการดื่มนมโดยยินดีจ่ายค่านมแพงขึ้น การดื่มนมแพะก็เป็นทางเลือกทางหนึ่ง แต่การผลิตนมแพะในขณะนี้ยังเป็นอุตสาหกรรมขนาดเล็ก ซึ่งการฆ่าเชื้อต้องใช้วิธีต้มนมหากท่านไม่มั่นใจในมาตรฐานการฆ่าเชื้อของผู้ผลิต ก่อนดื่มก็ควรต้มนมอีกครั้งอย่างน้อย ๑๐ นาที
ประโยชน์ที่เด่นชัดของการดื่มนมแพะ
แต่เดิมนั้นเป็นประโยชน์ด้านเศรษฐกิจโดยที่แพะเป็นสัตว์ขนาดเล็ก เลี้ยงดูง่าย ใช้พื้นที่การเลี้ยงดูน้อย สามารถให้นมพอเพียงกับการบริโภคในครัวเรือน จึงเป็นทางเลือกที่ดีสำหรับครอบครัวที่ไม่อยู่ในฐานะที่จะมีโคนมสามารถมีนมดื่มในครัวเรือนโดยเลี้ยงแพะในพื้นที่อันจำกัดของบริเวณบ้านตน ผู้เขียนเคยมีโอกาสได้เยี่ยมชมการรีดนมแพะ ซึ่งเป็นกิจกรรมส่วนหนึ่งของศูนย์ศึกษาการพัฒนา "พิกุลทอง" จังหวัดนราธิวาส จะเป็นการผลิตขนาดเล็กในเชิงศึกษาพัฒนาสาธิต นมแพะที่รีดได้ถูกนำมาต้มและบรรจุในถุงนมพาสเจอร์ไรส์อย่างถูกสุขลักษณะและจำหน่ายในราคาปกติ การผลิตนมแพะจึงเป็นทางเลือกหนึ่งที่น่าส่งเสริมในท้องถิ่นที่มีความต้องการ แต่ควรมีการดำเนินการอย่างถูกต้อง ได้มาตรฐานและจำหน่ายในราคายุติธรรมมากกว่าการสร้างภาพลักษณ์ที่เกินจริงและขายในราคาที่เกินควร