แพรเซี่ยงไฮ้ : ความงดงามที่เรียบง่าย และติดดิน
"ประโยชน์ทางตรงของแพรเซี่ยงไฮ้ ก็คือเป็นไม้ดอกที่ปลูกง่ายตายยาก ขยายพันธุ์ก็ง่าย ไม่ต้องดูแลรักษามากนัก ปลูกคลุมดินที่รกร้างว่างเปล่าได้"
ช่วงปลายเดือนพฤษภาคมที่ผ่านมา มูลนิธิข้าวขวัญได้ต้อนรับผู้มาเยือนจากสาธารณรัฐประชาชนจีนเป็นเวลา ๑๐ วัน ชาวจีนกลุ่มนี้มาจากองค์กรพัฒนาเอกชน ที่ชื่อสถาบันบูรณาชนบท ซึ่งมีกิจกรรมส่งเสริมระบบเกษตรกรรมยั่งยืน (เช่น เกษตรอินทรีย์) ให้แก่เกษตรกรจีน จึงขอให้มูลนิธิข้าวขวัญฝึกอบรมเรื่องการส่งเสริมระบบเกษตรกรรมยั่งยืนแก่เจ้าหน้าที่จีน รวมทั้งทำการแลกเปลี่ยนประสบการณ์ของทั้ง ๒ ประเทศด้วย ช่วงหนึ่งของการแลกเปลี่ยน เจ้าหน้าที่ชาวจีนได้นำภาพสถานที่ทำงานในไร่นาที่ปักกิ่งมาให้ดูด้วย ทำให้เห็นสภาพดิน น้ำ อากาศ และพืชสัตว์ของที่นั่นตลอดทั้งปี รวมทั้งภาพวัชพืชชนิดต่างๆ ที่ขึ้นอยู่ในที่ดินของสถาบันฯ หลายชนิดมีดอกในฤดูร้อน และมีความงดงาม ไม่น้อย ซึ่งมีไม้ดอกที่คนไทยรู้จักเป็นอย่างดีรวมอยู่ด้วย นั่นคือ แพรเซี่ยงไฮ้ หรือคุณนายตื่นสาย ฯลฯ
แพรเซี่ยงไฮ้ : ความงดงามจากแดนไกล
แพรเซี่ยงไฮ้เป็นพืชคลุมดินขนาดเล็ก มีชื่อทางวิทยาศาสตร์ว่า Portulaca grondiflora Hook. อยู่ในวงศ์ PORTULACACEAE เป็นพืชขนาดเล็ก ลำต้นและใบอวบน้ำ เปราะหักง่าย
ลำต้น กลมสีน้ำตาลอ่อน แตกกิ่งก้านแผ่ไปตามพื้นดินได้ในรัศมี ๓๐-๔๐ เซนติเมตร
ใบ กลม ปลายใบแหลม อวบน้ำมีสีเขียว แผ่คลุม ดิน ใบยาวราว ๑.๕-๒ เซนติเมตร
ดอก ออกตามยอดหรือปลายกิ่ง ออกดอกเป็นช่อ ช่อละ ๓-๖ ดอก มักจะทยอยบานครั้งละ ๑-๓ ดอก กลีบดอกสีชมพู-แดงซ้อนหลายชั้น กลีบบางย่อยคล้ายแพรบางๆ ดอกบานเต็มที่เส้นผ่าศูนย์กลางราว ๒-๓ เซนติเมตร มักบานเพียงวันเดียวแล้วเหี่ยวแห้งร่วงหล่นไป หรือกลายเป็นผลที่มีเมล็ดขนาดจิ๋วมากมายอยู่ภายใน
เดิมทีแพรเซี่ยงไฮ้ในประเทศไทยมีดอกสีแดงเข้มและ สีชมพูเท่านั้น ต่อมามีผู้นำแพรเซี่ยงไฮ้พันธุ์ใหม่เข้ามาปลูกมากมาย ทั้งดอกซ้อนและดอกชั้นเดียว (ดอกลา) ซึ่ง มีกลีบดอกหลายสี เช่น ขาว เหลือง แสด ม่วง และสลับ สีบนดอกเดียว ทำให้แพรเซี่ยงไฮ้ได้รับความนิยมมากขึ้น
แพรเซี่ยงไฮ้ชอบแดดจัด และทนความแห้งแล้งได้ดี ขึ้นได้ดีในดินแทบทุกชนิด ขยายพันธุ์ด้วยการปักกิ่งหรือเพาะเมล็ด ถิ่นกำเนิดของแพรเซี่ยงไฮ้อยู่ในทวีปอเมริกาใต้ บริเวณประเทศบราซิล และอาร์เจนตินา ปัจจุบันได้แพร่หลายไปทั่วโลก เพราะแข็งแรง และปรับตัวได้ดี จนหลายแห่งถือว่าเป็นวัชพืช สำหรับประเทศไทย แพรเซี่ยงไฮ้ถูกนำมาปลูกตั้งแต่เมื่อไรนั้น ไม่มีบันทึกไว้แน่ชัด คาดว่าคงไม่เกิน ๒๐๐ ปี แม้จะไม่ได้รับการยกย่องเหมือนไม้ดอกต่างแดนหลายชนิด เช่น กุหลาบ หรือเบญจมาศ แต่แพรเซี่ยงไฮ้ก็ถูกนำไปปลูกทั่วทุกภาค และมีชื่อเรียกมากมาย เช่น แพรเซี่ยงไฮ้ แดงสวรรค์ คุณนายตื่นสาย บานเที่ยง ดอกผักเบี้ยและผักเบี้ยฝรั่ง เป็นต้น จะเห็นได้ว่าหลายชื่อแสดงถึงลักษณะเฉพาะของพืชชนิดนี้ เช่น ชื่อแพรเซี่ยงไฮ้ น่าจะมาจากกลีบดอกที่บางคล้ายแพรชั้นดีจากเมืองจีน (เซี่ยงไฮ้) ส่วนชื่อคุณนายตื่นสาย แสดงถึงลักษณะดอกที่บานช่วงสายมากๆ จนเกือบเที่ยง เพราะเป็นพืชที่ชอบแดดจัด ในภาษาอังกฤษเรียกว่า Sun Plant และชื่อผักเบี้ย หรือผักเบี้ยฝรั่งคงเป็นเพราะการแผ่กิ่งก้านออกคลุมดิน คล้ายผักพื้นบ้านของไทยนั่นเอง
ประโยชน์ของแพรเซี่ยงไฮ้
ประโยชน์ทางตรงของแพรเซี่ยงไฮ้ ก็คือ เป็นไม้ดอกที่ปลูกง่ายตายยาก ขยายพันธุ์ก็ง่าย ไม่ต้องดูแลรักษามากนัก ปลูกคลุมดินที่รกร้างว่างเปล่าได้ดี นอกจากนี้ ยังเหมาะที่จะปลูกในกระถาง ตามขอบแปลงสวน และโคนต้นไม้อีกด้วย แม้ปัจจุบันแพรเซี่ยงไฮ้จะมีการพัฒนาความสวยงามมากขึ้น แต่คุณสมบัติเด่นด้านความทนทานปลูกง่ายตายยากยังคงอยู่เช่นเดิม ไม่เปลี่ยนแปลงเช่นเดียวกับที่ยังเลื้อยและออกดอกอยู่บนผิวดิน สมกับคำว่า "ติดดิน" อย่างแท้จริง