การตายอย่างมีสุขภาวะ
หมอชาวบ้านฉบับธันวาคม ๒๕๔๖ มีเรื่องเด่นในฉบับคือเรื่อง "ความเข้าใจเกี่ยวกับภาวะใกล้ตาย" โดยอาจารย์ พญ.สุมาลี นิมมานนิตย์ อดีตหัวหน้าภาควิชาอายุรศาสตร์ คณะแพทยศาสตร์ศิริราชพยาบาล ขณะนี้มีข้อเขียนเกี่ยวกับการตายมากขึ้น โดยเฉพาะจากอาจารย์พุทธศาสนาสายทิเบต ซึ่งเป็นเรื่องที่ดี อาจารย์สุมาลีจุดเด่นที่เป็นแพทย์ที่เห็นการตายมามาก และเป็นผู้ที่สนใจในธรรมปฏิบัติ ความตายเป็นของที่แน่นอนที่สุด แต่ก็เป็นสิ่งที่มนุษย์กลัวมากที่สุด ทั้งกลัวความสิ้นสุดและกลัวความทุกข์ทรมานในภาวะใกล้ตาย คนแต่ก่อนตายกับธรรม คนสมัยนี้ตายกับเทคโนโลยีทางการแพทย์ คงจะไม่ดีถ้าปฏิเสธทางใดทางหนึ่ง แต่อยู่ที่ความพอดีให้การตายมีคุณภาพ คือ ไม่ทุกข์ทรมานมากเกิน และผู้ตายมีจิตใจสงบ หรือตายอย่างมีสุขภาวะ
สุขภาพ คือ สุขภาวะทั้งทางกาย ทางจิต ทางสังคม และทางจิตวิญญาณ คนเป็นโรคก็มีสุขภาวะได้ฉันใด การตายก็มีสุขภาวะได้ฉันนั้น การตายอย่างมีสุขภาวะ จึงควรได้รับความสนใจกันอย่างแพร่หลาย โรงเรียนแพทย์ควรถือเป็นแขนงวิชาใหม่ที่จะต้องศึกษาค้นคว้ากันเป็นการใหญ่ทีเดียว สสส. (สำนักงานกองทุนสนับสนุนการสร้างเสริมสุขภาพ) ซึ่งสนใจสนับสนุนการสร้างเสริมสุขภาพก็ควรให้การสนับสนุนเรื่องนี้ เพราะเป็นการสร้างเสริมสุขภาพของการตาย การตายอย่างมีสุขภาวะที่สำคัญอย่างหนึ่งก็คือ คนที่จะตายไม่กลัวตาย คนไม่กลัวตายจะมีอิสระและสุขภาวะอย่างยิ่ง การศึกษาที่สำคัญอย่างหนึ่งคือศึกษาเพื่อไม่ให้กลัวตาย
ท่านอาจารย์พุทธทาสสอนเรื่อง "ตายเสียตั้งแต่ยังไม่ตาย"
สมเด็จพระญาณสังวรสอนว่า ควรหัดตายไว้ทุกวัน
ท่านทะไล ลามะ กล่าวว่า ท่านฝึกตายวันละ ๖ ครั้ง
คนติดเชื้อเอชไอวีบางคนเผชิญกับความตายอยู่อย่างไม่มีทางหลบเลี่ยง เผชิญไปเผชิญมาเลยหมดความกลัวตาย มีอิสระและสุขภาวะอย่างยิ่ง ผมมีน้าคนหนึ่งเจริญกรรมฐานอยู่เป็นนิตย์ เมื่อความตายใกล้เข้ามาท่านพูดด้วยหน้าตายิ้มแย้มแจ่มใส ว่า "ความตายนะเหรอ เชิญเลย จะมาวันไหนก็เชิญตามสบาย" เมื่อผู้ใกล้ตายอยู่ในสภาวะเช่นนั้น คนรอบข้างก็พลอยมีความสุขภาวะกันไปหมด หากการตายอย่างมีสุขภาวะได้รับความสนใจศึกษาและปฏิบัติกันอย่างแพร่หลาย จะสะท้อนมาเป็นสุขภาวะของสังคมทั้งหมดตั้งแต่ยังเป็นๆ เพราะเป็นสังคมที่มีสติ ไม่ใช่สังคมที่ตกอยู่ในโมหภูมิเต็มไปด้วยอวิชชา และความร่านอยากประดุจตกนรกทั้งเป็น การตายอย่างมีสุขภาวะจึงเป็นเรื่องใหญ่ และมีอานิสงส์มาก ฉะนี้