ยากล่อมประสาท : ไดอะซีแพม
ดิฉันทำงานในบริษัทแห่งหนึ่ง ด้วยหน้าที่การงานที่ดิฉันต้องรับผิดชอบหลายอย่างทำให้เครียด ช่วงที่งานเร่งๆ ดิฉันจะมีอาการนอนไม่หลับ ต้องพึ่งยากล่อมประสาท (เข้าใจว่าชื่อยา วาเลียม) ตัวยาเม็ดสีเหลือง มีอักษรตัว D อยู่ตรงกลาง ดิฉันไม่แน่ใจว่ายานี้ มีอันตรายมากน้อยแค่ไหน เพราะเดือนหนึ่งดิฉันจะกินยาประมาณ ๕-๗ วัน ติดต่อกันเพราะเป็นช่วงที่งานเร่งมาก เพื่อนที่เป็นพยาบาลทำงานอยู่โรงพยาบาล เขาก็เลยให้หมอจ่ายยานี้ให้ (เพราะยานี้ซื้อตามร้านขายยาไม่ได้) ขอเรียนถามคุณหมอ ดังนี้ค่ะ
๑. ถ้ากินยาติดต่อกันนานๆ จะมีอันตรายหรือไม่
๒. มียาตัวอื่นอีกหรือไม่ที่สามารถใช้แทนยาตัวนี้ได้ (ถ้ายาวาเลียม มีอันตราย)
๓. ยานี้มีผลข้างเคียงอะไรไหม
ขอแสดงความนับถือ
สุจิตรา/กรุงเทพฯ
ยากล่อมประสาทเม็ดสีเหลือง มีอักษรตัว D อยู่ตรงกลาง สันนิษฐานว่าคงเป็นไดอะซีแพม (diazepam) หรือวาเลียม (Valium) ดังที่คุณเข้าใจนั่นแหละ การเรียกชื่อยาบางครั้งอาจมีความสับสน เนื่องจากมีชื่อยาที่ใช้เรียกกัน ๒ แบบ
แบบแรก เป็น "ชื่อสามัญทางยา" (generic name) หมายถึง ชื่อยาแท้ๆ ซึ่งจะมีอยู่ชื่อเดียวสำหรับยาแต่ละตัว เช่น ไดอะซีแพม (ยากล่อมประสาท) พาราเซตามอล (ยา แก้ปวด ลดไข้) คลอร์เฟนิรามีน (ยาแก้แพ้) เตตราไซคลีน (ยาปฏิชีวนะ) เป็นต้น
แบบที่ ๒ เป็นชื่อทางการค้า (trade name) หมายถึง ชื่อยี่ห้อ ซึ่งแต่ละบริษัทผู้ผลิตจะตั้งกันให้เป็นเอกลักษณ์เฉพาะของตัวเอง ดังนั้นยาแต่ละตัวจึงมีชื่อยี่ห้อต่างๆ มากมาย (ดูตัวอย่างในตาราง)
โดยทั่วไปยาตัวเดียวกันที่บรรจุขนาดของยาเท่ากัน กล่าวคือ ใน ๑ เม็ดมีตัวยาเทียบจำนวนน้ำหนักเป็นมิลลิกรัมเท่ากัน ไม่ว่าจะใช้ยี่ห้อใด ก็มักจะมีสรรพคุณ วิธีการใช้ และผลข้างเคียงเหมือนๆ กัน ต่างกันก็ตรงราคา ซึ่งขึ้นกับความนิยมของตลาดเป็นสำคัญ อย่างเช่น ไดอะซีแพม ผู้คนจะรู้จักในชื่อของ "วาเลียม" ซึ่งเป็น ชื่อยี่ห้อเก่าแก่ (ออกจำหน่ายเป็นชื่อ แรกๆ มานับหลายสิบปี) และมีสนนราคาสูงกว่าอีกหลายๆ ยี่ห้อ เช่น ไดอะซีแพมที่ผลิตโดยองค์การเภสัชกรรม จะมีราคาถูกกว่ากันหลายเท่า หรือพาราเซตามอลขององค์การเภสัชกรรม ก็จะมีราคาถูกกว่ายี่ห้ออื่นๆ หลายเท่า (โดยเฉพาะอย่างยิ่ง ยี่ห้อที่ผลิตโดยบริษัทต่างประเทศ) ดังนั้นในการเลือกใช้ยาควรศึกษาให้เข้าใจว่ายายี่ห้อใดมีชื่อสามัญ (ชื่อแท้) ว่าอะไร และควรหาซื้อยี่ห้อที่เชื่อถือได้ แต่มีราคาถูกกว่า จึงจะเรียกว่า "ฉลาดซื้อ"
ทีนี้กลับมาพูดถึงประเด็นที่ถามกันดีกว่าครับ ไดอะซีแพม เป็นยาในกลุ่มยากล่อมประสาทหรือสงบประสาท (ภาษาอังกฤษใช้คำว่า tranquilizer) มีสรรพคุณที่สำคัญ คือ ช่วยลดความวิตกกังวล คลายเครียด และถ้ากินในขนาดที่สูงขึ้นจะช่วยให้นอนหลับ นอกจากนี้ยังสามารถใช้แก้และป้องกันอาการชัก (เช่น อาการชักจากไข้สูง) และช่วยคลายกล้ามเนื้อ หรือคลายเส้น (แก้ปวดยอกกล้ามเนื้อ ลดความตึงเครียดของกล้ามเนื้อ) ผู้ที่เลิกเหล้า เลิกบุหรี่ หากในระยะแรกมีอาการหงุดหงิด กระสับกระส่าย ก็สามารถใช้ยานี้กินแก้อาการดังกล่าวได้ พอร่างกายเริ่มปรับเข้าที่จึงค่อยหยุดยา ยานี้หากใช้ในขนาดเล็กน้อย เช่น ครั้งละ ๒ มิลลิกรัม วันละ ๒-๓ ครั้ง เพื่อคลายเครียด หรือครั้งละ ๕-๑๐ มิลลิกรัม กินก่อนนอน เพื่อช่วยให้นอนหลับก็มักจะไม่มีอันตรายร้ายแรงอะไร นอกจากผลข้างเคียง เช่น อาการง่วงนอน หรือมึนงง บาง คนอาจมีอาการคลื่นไส้ หรือแพ้เป็น ผื่นคัน (ถ้าแพ้แบบนี้ก็ต้องงดกิน)
ปัญหาใหญ่ ก็คือ ถ้ากินติดต่อกันทุกวันนานเป็นเดือน อาจทำให้เสพติดได้ จึงจัดเป็นยาเสพย์ติดชนิดหนึ่ง (เรียกกันว่า "เหล้าแห้ง" ผู้ที่มีปัญหาด้านจิตใจอาจติดยานี้เพื่อแก้ปัญหาของตัวเอง) ดังนั้น จึงเป็นยาที่ต้องให้แพทย์เป็นผู้สั่งใช้ ตามความจำเป็น ไม่สามารถซื้อใช้กันเองตามใจชอบ อย่างไรก็ตาม ในกรณีที่กินเป็นครั้งคราวตามคำแนะนำของแพทย์ก็นับว่ามีความปลอดภัยสูง ผมเองเวลาเดินทางไปต่างถิ่น บางครั้งมีปัญหานอนไม่หลับเพราะผิดที่หรือผิดเวลา ก็จะพกพายานี้กินให้นอนหลับพักผ่อนได้เต็มที่ ถ้าหมอให้คุณกินยาไดอะซีแพมได้ผล ขอแนะนำให้ใช้ยานี้ต่อไป (เป็นครั้งคราว) ยากลุ่มเดียวกันนี้ (มีชื่อเรียกว่า กลุ่มเบนโซไดอะซีพีนส์) ยังมีอีกหลายชนิด ตามตารางข้างบนนี้ ในปัจจุบันองค์การเภสัชกรรมผลิตยาเม็ดขี้เหล็ก ซึ่งเป็นสมุนไพรมีฤทธิ์ช่วยให้นอนหลับอย่างอ่อน หากสนใจจะลองหันมาใช้ดูบ้างก็ได้ และก็อย่าลืมลองหาวิธีคลายเครียด เช่น เล่นกีฬา ออกกำลังกาย ฟังเพลง ทำงานอดิเรก อาจช่วยให้ลดยาหรือหย่าขาดจากยากลุ่มนี้ได้