เมื่อไรประจำเดือนจะมาปกติ
ขวัญดาว/กรุงเทพฯ : ผู้ถาม
หนูมีประจำเดือนมาครั้งแรกเมื่อเดือนเมษายนที่ผ่านมานี้ ตอนนี้อายุ ๑๒ ปีค่ะ พอถึงเดือนพฤษภาคมก็ไม่มีประจำเดือนมา (คุณแม่เคยบอกว่าประจำเดือนควรจะมาทุกเดือน แต่ช่วงแรกๆ อาจจะเว้นบ้าง คุณแม่ก็จำไม่ค่อยได้ค่ะ) เดือนกรกฎาคมก็มาอีกแต่มาไม่ตรงกับวันที่เคยมี เลื่อนจากกลางเดือนมาเป็นปลายเดือน ซึ่งหนูก็ว่าสบายดีค่ะ ภาวนาว่าไม่ เป็นอีกเลยก็จะดี อาการมาบ้างไม่ มาบ้างแบบนี้จะเป็นอีกนานไหมคะ หนูจะทราบได้อย่างไรว่า เมื่อไรจะ ตรงกำหนดแน่นอนเหมือนของคุณแม่ และอาการอย่างไรถึงจะเรียกว่าผิดปกติคะ
หนูขอรบกวนให้คุณหมอช่วยตอบให้ทราบด้วยค่ะ
รศ.นพ.วิทยา ถิฐาพันธ์ : ผู้ตอบ
คำว่า ประจำเดือน เป็นคำคำหนึ่งที่คุ้นเคยกันมากที่สุดในชีวิตของผู้หญิงทุกคน แต่ถ้าถามว่า ประจำเดือนมาจากไหน เมื่อไร จึงเริ่มมีประจำเดือน ประจำเดือน มากหรือน้อยเกินไปจะเป็นอันตรายหรือไม่ ทำไมคนท้องจึงขาดประจำเดือน คำถามเหล่านี้เป็นคำถามที่ พบบ่อยมาก กว่าที่จะเข้าใจ จำเป็น ต้องมีความรู้พื้นฐานเกี่ยวกับอวัยวะ บางอย่างของร่างกายประกอบเพื่อ จะทำให้เข้าใจง่ายขึ้น ดังจะกล่าว ต่อไปนี้
อวัยวะที่สำคัญบางอย่างที่ต้องทำงานประสานกันในการทำ ให้มีประจำเดือน ได้แก่ สมอง รังไข่ และมดลูก (ดูรูปประกอบ)
มดลูก เป็นอวัยวะซึ่งประกอบด้วยกล้ามเนื้อเป็นส่วนใหญ่ มีลักษณะและขนาดคล้ายและใกล้ เคียงกับลูกชมพู่ที่เอาบริเวณขั้วคว่ำ ลงแหย่ลงไปในส่วนบนของช่องคลอด บริเวณขั้วของชมพู่เทียบได้กับปากมดลูก มดลูกมีเพียง ๑ อัน เท่านั้น ภายในมดลูกมีลักษณะเป็น โพรง มีเยื่อบุโดยรอบคล้ายกับพรม บุห้องโดยตลอด เยื่อบุนี้เรียกว่า เยื่อบุโพรงมดลูก มดลูกมีหน้าที่เป็นที่อยู่ของทารกขณะตั้งครรภ์
รังไข่ มีลักษณะและขนาดคล้ายกับไข่นกกระทา ภายในมีฟองไข่จำนวนมาก ซึ่งฟองไข่เหล่านี้จะทำหน้าที่สร้างไข่และฮอร์โมนเพศ ซึ่งเป็นสารเคมีที่สำคัญ ๒ ชนิด คือ ฮอร์โมนชื่อ เอสโตรเจน และฮอร์โมนโปรเจสเตอโรน ฮอร์โมนทั้ง ๒ มีหน้าที่หลายอย่าง แต่ที่สำคัญประการหนึ่งคือมีหน้าที่กระตุ้นเยื่อบุโพรง มดลูกให้มีการเจริญเติบโต หนาตัว และนุ่มขึ้นเพื่อพร้อมสำหรับการตั้งครรภ์
ประจำเดือนมาจากไหน (ดูรูปประกอบ) สมองจะสร้างฮอร์โมน บางชนิดมากระตุ้นที่รังไข่ให้เริ่มมี การเติบโต จากไข่ฟองเล็กๆ ให้เป็น ไข่ที่โตขึ้น ซึ่งไข่ที่โตขึ้นก็จะมีการ สร้างฮอร์โมนขึ้นมาด้วย ฮอร์โมน ที่สร้างขึ้นในระยะแรกคือเอสโตรเจน จนถึงระยะประมาณกลางของรอบ เดือน ฟองไข่จะแตกให้ไข่หลุดออก ไป ส่วนที่เหลือของฟองไข่จะกลาย เป็นก้อนสีเหลืองๆ ซึ่งจะเปลี่ยนไป ทำหน้าที่สร้างฮอร์โมนชื่อโปรเจสเตอโรนแทนฮอร์โมนเอสโตรเจน จะทำหน้าที่ในการกระตุ้นเยื่อบุโพรง มดลูกให้หนาตัวขึ้น ส่วนฮอร์โมน โปรเจสเตอโรนจะไม่ทำให้เยื่อบุโพรงมดลูกหนาเพิ่มขึ้นอีก แต่จะกระตุ้นให้มีเลือดมาเลี้ยงมากขึ้น ทำให้นุ่มขึ้น เพื่อเหมาะแก่การฝัง ตัวและเจริญเติบโตของตัวอ่อน ถ้ามีการผสมพันธุ์เกิดขึ้น
ในกรณีที่ไม่มีการผสมพันธุ์ไข่ที่แตกหลุดออกไปก็จะสลายตัว ไปส่วนที่เหลือของฟองไข่ที่ทำหน้าที่สร้างฮอร์โมนโปรเจสเตอโรน ก็จะค่อยๆ เหี่ยวย่นและฝ่อไปฮอร์โมนที่จะไปกระตุ้นเยื่อบุโพรง มดลูกก็จะหมดไป เมื่อเยื่อบุโพรง มดลูกไม่มีฮอร์โมนมากระตุ้นก็จะ มีการหลุดลอกและกลายเป็นเลือด ประจำเดือนออกมาทางช่องคลอด
แต่ในกรณีที่มีการผสมพันธุ์ ไข่ที่มีการผสมพันธุ์กับเชื้ออสุจิก็จะเดินทางมาฝังตัวในเยื่อบุโพรงมดลูก ในช่วงเวลาเดียวกัน ฟองไข่ที่ทำหน้าที่สร้างฮอร์โมนก็จะไม่สลายไป แต่จะทำหน้าที่สร้างฮอร์โมนกระตุ้นเยื่อบุโพรงมดลูกไปอีกระยะหนึ่งเพื่อให้แน่ใจว่าเยื่อ บุโพรงมดลูกมีความนุ่มเพียงพอต่อการฝังตัวของไข่ซึ่งจะกลายเป็น ตัวอ่อนและทารกต่อไป การที่เยื่อบุโพรงมดลูกถูกกระตุ้นต่อไปเช่นนี้ จึงทำให้ไม่มีการหลุดลอกออกมา และทำให้ไม่มีประจำเดือนเหมือน คนที่ไม่ตั้งครรภ์
- เมื่อไหร่จึงจะเริ่มมีประจำเดือน
การเริ่มมีประจำเดือนของผู้หญิงมักจะเริ่มในตอนเป็นเด็กอายุ ประมาณ ๑๒-๑๓ ปี ซึ่งแสดงว่าเด็กหญิงคนนั้นเริ่มมีการสั่งงานของสมองให้รังไข่ทำงานสร้างไข่ และสร้างฮอร์โมนกระตุ้นเยื่อบุโพรงมดลูกให้เกิดการเปลี่ยนแปลง ดังที่กล่าวแล้วข้างต้น
ทำไมจึงเริ่มมีประจำเดือนในช่วงอายุดังกล่าว เป็นคำถามที่ วงการแพทย์ยังหาคำตอบไม่ได้แน่ชัด อาจจะเกี่ยวข้องกับกรรม-พันธุ์ อาหารการกิน หรือภาวะอื่นๆ
- ทำไมเมื่อประจำเดือนเริ่มมา จึงไม่สม่ำเสมอ
เมื่อเริ่มมีประจำเดือนใหม่ๆ เช่น ในระยะที่มีประจำเดือนไปได้ ๑-๒ ปี การทำงานของสมอง รังไข่ และมดลูก อาจจะยังไม่เข้าที่เข้าทาง หรือสอดประสานกันอย่างดี ทำให้ประจำเดือนอาจมาบ้างไม่มา บ้างก็ได้ บางรายก็มามากกว่าปกติ บางรายก็หายไปหลายเดือนแล้วจึงมาใหม่ เปรียบได้คล้ายกับรถ ยนต์ที่เพิ่งซื้อมาใหม่ เมื่อเริ่มออก วิ่งก็อาจตะกุกตะกักได้ ซึ่งไม่ถือว่า เป็นเรื่องผิดปกติอะไร แต่หลังจาก ระยะนี้ไปแล้ว ส่วนมากประจำเดือน มักจะมีสม่ำเสมอ เหมือนรถยนต์ที่ผ่านการใช้งานมาระยะหนึ่งแล้ว
ดังนั้น จากปัญหาของคุณที่มีประจำเดือนไม่ค่อยสม่ำเสมอ จึงเป็นเรื่องที่ไม่น่าจะวิตกอะไร รอเวลาอีกไม่นานก็น่าจะมีประจำ เดือนมาเป็นปกติ ยกเว้นเสียแต่ว่า รอคอยมาเป็นเวลา ๒-๓ ปีแล้ว ก็ยังไม่มี ก็ควรไปพบแพทย์เพื่อหาสาเหตุอื่นที่อาจทำให้เกิดปัญหา นี้ได้เช่นกัน เช่น เนื้องอกรังไข่ ความผิดปกติของเยื่อบุโพรงมดลูก แต่ส่วนมากแล้วโรคที่ยกตัวอย่างมาพบได้น้อยมาก