ล้างมือ : เพื่อวัฒนธรรมของธรรมชาติ
เป็นที่ทราบกันโดยทั่วไปแล้วว่า มือเป็นอวัยวะที่สำคัญของร่างกาย มือช่วยทำประโยชน์ให้เกิดแก่ร่างกายได้อย่างมาก แต่ขณะเดียวกัน หากมือทำหน้าที่ไม่ดี ไม่ถูกต้อง ก็ย่อมจะเป็นผลให้ร่างกายได้รับผลกระทบที่ไม่ดีตามไปด้วย
บางครั้งมือทำให้เกิดความสูญเสียแก่สุขภาพได้หากว่าเกิดความผิดพลาดจากการกระทำของมือ โดย เฉพาะเรื่องความไม่สะอาดของมือในการจับต้องอาหาร แล้วบริโภคเข้าไปในร่างกายก็จะเกิดการเจ็บป่วยได้ หน้าที่ของมือจะมีการจับต้องสิ่งต่าง ๆ อยู่เป็นประจำ ฉะนั้น โดยทั่วไปแล้ว สภาพของมือย่อมจะมีสิ่งสกปรก และเชื้อโรครวมทั้งสิ่งไม่พึงประสงค์อย่างอื่นติดอยู่ที่มือเสมอ เพื่อให้ร่างกายได้รับประโยชน์จากการใช้มือที่คุ้มค่าจึงจำเป็นที่ทุกคนจะต้องรักษามือให้สะอาดอยู่เสมอ และไม่ให้มือหยิบจับสิ่งที่เป็นอันตรายโดยตรง
คนทั่วไปมักจะไม่สนใจความสะอาดเกี่ยวกับมือมากนัก จึงเป็นสาเหตุให้ประชาชนส่วนใหญ่ รับเชื้อโรค โดยมีมือเป็นสื่อกลาง เราเคยได้ยินนักวิชาการสุขาภิบาลได้แนะนำผู้ปรุง ผู้เสิร์ฟอาหารว่าอย่าใช้มือหยิบจับอาหารโดยตรง ควรจะต้องใช้อุปกรณ์ เช่น ช้อน ส้อม หรือปากคีบ ช่วยเวลาปรุง ประกอบอาหาร ทั้งนี้เพราะโดยปกติผู้ขายอาหารมักจะไม่ล้างมือบ่อยครั้งมือจึงอาจมีเชื้อติดอยู่ได้
จากเอกสารของกองสุขาภิบาลอาหาร มีข้อความเกี่ยวกับมือของผู้ประกอบอาหารซึ่งเป็นแผลมีหนองที่มือ แล้วใช้มือดังกล่าวประกอบอาหาร เป็นสาเหตุให้นักเรียนจำนวน 150 คน ที่บริโภคหมูปิ้ง ต้องถูกส่งตัวไปรักษา ณ โรงพยาบาลบำราศนราดูร เมื่อปี พ.ศ. 2535
ตัวอย่างอีกเรื่องหนึ่งก็คือ ผู้ประกอบอาหารที่มือมีเชื้อหนองอีกเช่นเดียวกัน คือ S.aureus ปรุงอาหารจำหน่ายแก่ลูกเสือและเนตรนารี เป็นผลให้ผู้กินอาหารเข้าไป 63 คน ต้องเข้ารับการรักษาตัวที่โรงพยาบาล เมื่อปี พ.ศ. 2534
การที่ผู้ประกอบการอาหารเอง ขาดความสนใจเรื่องสุขอนามัยที่ดีในการประกอบและจำหน่ายอา-หาร หรือมีพฤติกรรมการจับต้องอาหารไม่เหมาะสม ประกอบกับมาตรการการควบคุมและการกำกับของหน่วยงานที่เกี่ยวข้อง ไม่ได้ดำเนินการอย่างจริงจังด้วยแล้ว เหตุการณ์ซึ่งมีผลกระทบต่อการป่วยของประชา-ชนก็คงจะมีขึ้นอย่างต่อเนื่อง และบางครั้งอาจจะมีความรุนแรงมากด้วยก็ได้
ปัจจุบันนี้เราจะเห็นว่า ชาวไร่ ชาวนาในประเทศเราเอง ไม่นิยมล้างมือก่อนบริโภคอาหาร โดยเฉพาะการบริโภคข้าวเหนียว มักใช้มือบีบปั้นเป็นก้อน ๆ เพราะใช้ช้อนหรืออุปกรณ์อื่นไม่สะดวก ฉะนั้นผู้บริโภคข้าวเหนียวซึ่งจำเป็นต้องใช้มือหยิบจับโดยตรง จึงต้องให้ความสนใจเรื่องล้างมือให้สะอาด เป็นกรณีพิเศษ
กลุ่มคนทำงานที่น่าจะเสี่ยงมาก คือเกษตรกรผู้ต้องสัมผัสกับสารพิษฆ่าแมลง และผู้ทำงานเกี่ยวกับขนขยะต่าง ๆ ซึ่งจะต้องระมัดระวังรักษามือให้สะอาดอย่างจริงจัง อาชีพของบุคลากรที่ทำงานในโรงพยา-บาล โดยเฉพาะแพทย์ พยาบาล และคนงานรวบรวมขยะติดเชื้อนั้น ยิ่งจะต้องเพิ่มความสนใจรักษามือให้สะอาดเป็นพิเศษ
ทุกท่านคงเข้าใจร่วมกันแล้วว่า มีเชื้อโรคหลายชนิดรวมทั้งไข่ของพยาธิบางตัวสามารถเข้าสู่ร่างกายของคนเราได้โดยผ่านมือเป็นสื่อกลาง และก็แน่นอนว่า คนเราก็ยังมีความจำเป็นที่จะต้องใช้มือ เพื่อทำหน้าที่ให้กับร่างกายของเรา การรักษามือให้สะอาดโดยวิธีการล้างมือนั้นดูจะเป็นเรื่องพูดกันง่าย ๆ และคงไม่มีใครล้างมือไม่เป็น แล้วพบว่าโดยทั่วไปคนเราล้างมือไม่ครบทุกพื้นที่มือ เช่น ง่ามมือ ปลายนิ้ว ซอกเล็บ และบริเวณหลังมือ จึงอาจมีเชื้อโรคหลงเหลืออยู่ได้ จึงได้กำหนดขั้นตอนการล้างมือให้ครบถ้วนตามมาตรฐานสำหรับผู้ที่จะต้องทำงานที่เสี่ยงกับการติดเชื้อ
1. ใช้ฝ่ามือถูกัน
2. ใช้ฝ่ามือด้านหนึ่งถูหลังมือและซอกนิ้วของมืออีกข้างหนึ่ง และทำสลับกัน
3. ใช้หลังนิ้วมือถูฝ่ามือ
4. ถูหัวแม่มือโดยรอบด้วยฝ่ามือ
5. ใช้ปลายนิ้วถูกลางฝ่ามือ
6. ถูรอบข้อมือ
7. ล้างมือด้วยน้ำสะอาดครั้งสุดท้าย
8. เช็ดมือด้วยผ้าสะอาด หรือปล่อยให้มือแห้งดีกว่าใช้ผ้าไม่สะอาดเช็ด
ท่านผู้อ่านคงทราบแล้วนะว่าการทำอะไรต้องมีเทคนิควิธีการที่ถูกต้อง จึงจะได้ผลร้อยเปอร์เซ็นต์ข้อแนะนำขั้นตอนนี้ได้มาจาก ศูนย์ควบคุมโรคติดต่อเชื้อของโรงพยาบาลศิริราชนะครับไม่ได้คิดขึ้นเอง
การดูแลมือให้สะอาดนั้นทุกคนควรจะทำอยู่เสมอ อย่างน้อยก็ต้องล้างมือก่อนกินอาหารทุกครั้งและหลังจากใช้ห้องน้ำห้องส้วมเสร็จแล้ว สำหรับผู้ปรุง ผู้เสิร์ฟอาหารก็ควรจะต้องเพิ่มการล้างมือก่อนการเตรียมประกอบ ปรุง และจำหน่ายอาหารด้วย
อย่าลืมนะครับว่า เวลาล้างมือต้องใช้น้ำสะอาด และสบู่หรือน้ำยาล้างมือด้วย จะใช้ล้างเพียงน้ำอย่างเดียวไม่พอ ขอให้ทุกท่านช่วยดูแลมือของเราให้สะอาดเสมอ เพื่อจะได้ปลอดภัยจากเชื้อโรคที่อาจจะเข้าสู่ร่างกายโดยมือของเราเองเป็นต้นเหตุ ขอให้ทุกท่านมีโชคดีตลอดไป