8 คำถาม กับการดูสุริยุปราคา
ในอดีตผู้คนเชื่อว่าสุริยุปราคาเป็นเรื่องอาเพศผิดธรรมชาติ และห้ามมอง เพราะจะเกิดเหตุร้ายต่อตัวผู้มอง ในความเชื่อนั้นมีมูลอะไรซ่อนเร้นอยู่คนในอดีตอาจจะไม่รู้ แต่ปัจจุบันวิทยาการก้าวหน้าไปมาก ทำให้รู้ที่มาที่ไปว่า เหตุร้ายที่จะเกิดต่อตัวผู้มองนั้นเราจะทำเป็นเรื่องเล่น ๆ ไม่ได้ เพราะดวงตาที่เสียไปแล้วเราจะแก้ไขกลับมาไม่ได้
1. ทำไมดูสุริยุปราคาแล้วมีผลต่อตา
โดยปกติเราไม่สามารถมองไปที่ดวงอาทิตย์โดยตรงได้ เนื่องจากมีความสว่างมากมาย และในความสว่างนั้นเป็นคลื่นแสงต่าง ๆ
นอกจากแสงส่วนที่เรามองเห็นนี้แล้ว แสงอาทิตย์ยังประกอบด้วยแสงที่มีความยาวคลื่นที่เราไม่สา-มารถมองเห็นได้ ได้แก่ แสงที่มีความยาวคลื่นต่ำหรือที่เราเรียกกันว่า รังสีอัลตราไวโอเลต และแสงที่มีความยาวคลื่นสูงหรือที่เรียกกันว่า รังสีไต้แสง ซึ่งรังสีเหล่านี้เป็นอันตรายต่อดวงตา
การดูสุริยุปราคาก็เหมือนดูดวงอาทิตย์ด้วยตาโดยตรงเพียงแต่เวลาเกิดสุริยุปราคานั้น เงาของดวงจันทร์ค่อย ๆ เคลื่อนบังดวงอาทิตย์ ทำให้ดวงอาทิตย์เป็นเสี้ยวเกิดความงดงาม จนกระทั่งบังดวงอาทิตย์เต็มดวง
เปลวเพลิงและก๊าซที่โพลงพุ่งของดวงอาทิตย์เมื่อถูกดวงจันทร์ค่อย ๆ บัง ทำให้เกิดความงดงามจนผู้ดูจะจินตนาการเป็นภาพต่าง ๆ เมื่อผู้ดูเห็นความงดงามจึงเพลินกับการมอง ดังนั้นการดูโดยไม่มีเครื่องป้อง-กัน หรือดูนานเกินไปทำให้รังสีอัลตราไวโอเลตไปทำลายเซลล์ในจอประสาทตา ทำให้เกิดอาการจอประสาทตาอักเสบได้
อันตรายที่เกิดจากจอประสาทตามีผู้เปรียบเทียบว่าเหมือนเวลาเราเอาแว่นขยาย (เลนส์นูน) รวมแสงส่องไปยังสิ่งของจะเกิดความร้อนหรือไหม้บริเวณจุดรวมแสง ตาของคนก็เป็นเลนส์นูนและมีจุดรวมแสงอยู่ที่จอประสาทตา เมื่อดูพระอาทิตย์จึงทำให้จอประสาทตาอักเสบได้เช่นกัน
2. ทำไมดูดวงอาทิตย์ขึ้นและตกจึงไม่มีผลต่อตา
ถ้าเรามองตรง ๆ ในช่วงเช้าหรือเย็นไม่เป็นไร เพราะดวงอาทิตย์คล้อยลงไป ทำให้ห่างจากจุดที่เรายืนมากกว่าในตอนสายหรือตอนเที่ยงอย่างมาก และตอนเช้าหรือเย็นจะมีปริมาณไอน้ำในอากาศมาก สิ่งเหล่านี้จะช่วยกรองแสงให้ต่ำลงไป
3. จะเงยหน้ามองสุริยุปราคาสักครู่ได้หรือไม่
ถ้าไม่มีตัวเลขที่แน่นอนว่าดูสุริยุปราคานานเท่าใดตาจึงจะเสีย เพราะยังไม่มีการทดลองในคน แต่จากการทดลองในหนูเมื่อดูพระอาทิตย์พบว่า ภายใน 10 วินาทีก็เกิดผลต่อตาได้ สำหรับคนประมาณว่าดูได้ 2 วินาที ซึ่งในแง่ปฏิบัติแล้ว เป็นไปได้ยาก เพราะเพียงเรานับ 12 ก็ใช้เวลา 2 วินาทีแล้ว ดังนั้นเราจะเงยเร็ว ๆ แล้วพักให้สายตาปกติแล้วดูใหม่เป็นไปได้ยากมาก จึงต้องระวังเป็นอย่างยิ่ง
ภาพบน หากปริมาณแสงน้อยรูม่านตาจะขยายเพื่อเปิดให้แสงเข้ามามาก
|
ภาพแสดงการทำงานของรูม่านตา
4. ที่บอกว่าอันตราย ตาจะเสียทันทีเมื่อดูสุริยุปราคาเลยหรือ
อาการมักเกิดหลังจากจ้องดูดวงอาทิตย์ไปแล้ว 1-4 ชั่วโมง โดยระหว่างที่จ้องดวงอาทิตย์อาจไม่มีอาการตามัวเลย อาการที่มองเห็นไม่ชัดนี้จะค่อย ๆ ดีขึ้นในช่วงหนึ่งเดือนแรก บางรายอาจมีอาการตามัวอยู่นานถึง 6 เดือน เมื่อหายแล้ว อาจกลับเห็นได้เกือบปกติ แต่ผู้ป่วยบางรายก็ไม่สามารถเห็นดีขึ้นได้ ซึ่งรายเหล่านี้มักพบในผู้ที่จ้องดูดวงอาทิตย์ที่เป็นเวลานาน ๆ โดยไม่ใช้อะไรป้องกันตาเลย
5. มีวิธีดูอย่างไรที่ปลอดภัยที่สุด
เรารู้แล้วว่าหากดูสุริยุปราคาตรง ๆ ด้วยตาเปล่าจะเกิดอันตรายกับดวงตาอาจถึงขั้นตาบอดได้ การดูสุริยุปราคาให้ปลอดภัยนั้นสามารถแยกได้ 2 วิธีใหญ่ ๆ คือ
5.1. ดูโดยใช้แผ่นกรองแสง (Filter) แผ่นกรองแสงที่ใช้สำหรับดูสุริยุปราคามีขายตามร้านขายอุปกรณ์ดาราศาสตร์ เช่น อาร์ก-เวลเดอร์ เบอร์ 14 (# 14 arc-welder’s filter) แผ่นกรองแสงมัยลาร์ (Mylar) เป็นต้น เมื่อซื้อมาให้ตรวจดูว่ามีรูรั่วหรือรอยขีดข่วนจนแสงผ่านได้หรือไม่ หากชำรุดเพียงเล็กน้อยก็ใช้งานอีกไม่ได้
ส่วนแผ่นกรองแสงที่พอจะหาได้โดยไม่ต้องซื้อคือ ฟิล์มขาว-ดำที่ถูกแสงก่อนล้างฟิล์มเอกซเรย์ที่ถูกแสงสว่างก่อนล้างและแผ่นกระจกรมควันเป็นสีดำ แต่แผ่นกรองแสงทั้ง 3 นี้ ไม่สามารถกรองรังสีอัลตราไวโอเลตและรังสีอินฟราเรดได้ 100 เปอร์เซ็นต์ ฉะนั้นจึงยังไม่ปลอดภัยเพียงพอ เวลาใช้อุปกรณ์เหล่านี้จึงไม่ควรดูนาน ให้ดูแล้วหยุดเป็นพัก ๆ
5.2. การดูทางอ้อม วิธีนี้เป็นวิธีที่ยอมรับกันว่าปลอดภัยโดยดูจากฉากรับภาพชนิดต่าง ๆ คือ
2.1 กระดาษเจาะรู วิธีทำคือ นำกระดาษแข็งแผ่นหนึ่งมาเจาะรูเล็ก ๆ (ใช้เข็มหรือปลายดินสอ) แล้วถือไว้เหนือกระดาษสีขาวที่เป็นฉากประมาณ 2-3 ฟุต แสงจะผ่านลอดรูกระดาษแผ่นบนไปปรากฏบนฉาก เมื่อเริ่มเกิดสุริยุปราคาภาพดวงอาทิตย์ที่ปรากฏฉากจะค่อย ๆ แหว่งไปจนในที่สุด เมื่อสุริยุปราคาเต็มดวงภาพบนฉากจะหายไป
2.2 กล้องรูเข็ม วิธีทำคือ หากล่องมาใบหนึ่ง เจาะรูเล็ก ๆ ไว้ที่ปากกล่องด้านหนึ่งนำกระดาษขาวไปแปะไว้ที่ผนังตรงข้ามกับรูที่เจาะไว้ จากนั้นเจาะรูใหญ่ ๆ ไว้ข้างกล่องสำหรับเป็นช่องมอง ให้หันด้านรูเข็มเข้าหาแสงอาทิตย์ ภาพก็จะปรากฏบนฉากฝั่งตรงข้าม ซึ่งใช้หลักการเดียวกับข้อแรก แต่วิธีนี้จะไม่มีแสงธรรมชาติรบกวนฉะนั้นภาพจะชัดกว่า
6. มีข้อควรระวังอะไรบ้าง
ข้อควรระวังโดยทั่ว ๆ ไป คือ
1. ห้ามดูสุริยุปราคาตอนยังไม่เต็มดวงด้วยตาเปล่า
2. ในขณะที่ดูถึงแม้จะมีแผ่นกรองแสงก็ห้ามดูติดต่อกันนาน ๆ ให้ดูแล้วพักเป็นระยะ ๆ
3. ห้ามใช้กล้องส่องดูโดยตรง เพราะจะเป็นการรวมแสงสู่ตา ซึ่งอันตรายมาก
4. หากจะถ่ายรูป หน้ากล้องต้องมีแผ่นกรองแสงบังหนา ๆ
5. ให้สวมเสื้อผ้าที่มิดชิดป้องกันรังสีอัลตราไวโอเลต ทำลายผิวหนัง
7. ทำไมมีคนแนะนำว่าไม่ควรดูโดยใช้อุปกรณ์ที่เป็นแว่น ควรใช้แบบมือถือดู
เพราะการดูสุริยุปราคา โดยใช้อุปกรณ์นั้นยังไม่ปลอดภัย 100 เปอร์เซ็นต์ ฉะนั้น ควรดูแล้วพักเป็นระยะ ๆ ถ้าหากใช้อุปกรณ์ที่เป็นแว่น ความสะดวกจะทำให้ผู้ดูดูติดต่อกันเป็นเวลานาน หากใช้แบบมือถือ ความไม่สะดวกจากการเมื่อยมือจะช่วยให้ดูติดต่อกันได้ในระยะเวลาสั้น ๆ
8. คนดูจะไม่รู้สึกแสบตาหรือเคืองตาเลยหรือจึงดูจนตาเสีย
ในเวลาปกติเราจะไม่มองดวงอาทิตย์ตรง ๆ เพราะแสงที่จ้าทำให้เราแสบตา แต่ในการดูสุริยุปราคาเราจะใช้อุปกรณ์กรองแสงซึ่งสามารถลดแสงบางส่วนลงได้ จึงทำให้ไม่รู้สึกแสบตาเหมือนดูดวงอาทิตย์ปกติ อย่างไรก็ตามถึงแม้ว่า อุปกรณ์กรองแสงจะลดแสงบางส่วนได้ แต่ก็ยังไม่สามารถสกัดกั้นรังสีอัลตราไวโอเลต และรังสีอินฟราเรดได้ทั้งหมด ก็นับว่ายังไม่ปลอดภัย
หากคุณเป็นคนหนึ่งที่เตรียมตัวไปดูสุริยุปราคา ขอให้จำไว้ให้ดีว่า ห้ามดูสุริยุปราคาโดยตรงเด็ดขาดหรือมีอุปกรณ์ ก็อย่าดูติดต่อกันนาน ๆ หากคุณยังเตรียมตัวไม่พร้อม ก็ไม่ควรเสี่ยงดู รอดูการถ่ายทอดสดทางโทรทัศน์ที่บ้านจะดีกว่า นอกจากจะปลอดภัยแล้ว ยังสะดวกสบายกว่ากันเยอะเลย
สุริยุปราคาในประเทศไทย
ความเชื่อในเรื่องสุริยุปราคา
ความเชื่อของคนโบราณคิดว่า สุริยุปราคาเกิดจากความโกรธแค้นของยักษ์ ราหูที่มีต่อพระอาทิตย์ จึงหาทางแก้แค้นด้วยการบดบังรัศมีโดยอมพระอาทิตย์ไว้ ทำให้ตะวันดับแสงลง
คนโบราณเชื่อว่าหากตะวันดับแสงลงโลกจะดับสลายตามไป ด้วยเหตุนี้ชาวบ้านทุกคนจะต้องช่วยพระอาทิตย์ด้วยการตีเกราะเคาะไม้ให้เกิดเสียงดังเพื่อให้ยักษ์ราหูตกใจหนีไป
นั้นเป็นความเชื่อของคนโบราณ แต่ด้วยความก้าวหน้าทางดาราศาสตร์ทำให้รู้ว่าพระอาทิตย์ไม่ได้โดนยักษ์ราหูอมไว้ และการที่พระอาทิตย์สิ้นแสงโลกก็ไม่ได้ดับสลายตามไป แต่ปรากฏการณ์นี้เกิดจากดวงจันทร์บังดวงอาทิตย์ไว้
สุริยุปราคาเกิดได้อย่างไร
โลกของเราไม่ได้หยุดนิ่งอยู่กับที่ แต่จะโคจรรอบดวงอาทิตย์ ในขณะเดียวกัน ดวงจันทร์ซึ่งเป็นดาวบริวารของโลกก็โคจรรอบโลก ดวงจันทร์จะอยู่ระหว่างโลกกับดวงอาทิตย์ เมื่อโลก ดวงจันทร์ ดวงอาทิตย์ โคจรมาอยู่ในระนาบเส้นตรงเดียวกัน คนบนโลกจึงเห็นดวงจันทร์บังดวงอาทิตย์อยู่ ทำให้ดวงอาทิตย์ไม่สามารถส่องแสงมายังโลกได้ ด้วยเหตุนี้จึงเกิดปรากฏการณ์สุริยุปราคาขึ้น