การอาบอบสมุนไพร
การอาบอบสมุนไพรนั้น สิ่งสำคัญอีกอย่างหนึ่งนอกเหนือจากขั้นตอนวิธีการอาบอบซึ่งได้เสนอไปแล้วนั้นก็คือ ตัวยาสมุนไพรที่นำมาใช้ต้ม
ตัวยาที่ใช้ต้มประกอบด้วยสมุนไพรใหญ่ๆ 4 พวก
พวกที่ 1 เป็นสมุนไพรสดหรือแห้งที่มีพวกน้ำมันหอมระเหยอยู่ คนเข้ากระโจมจะสูดดมน้ำมันหอมระเหยนี้เข้าไป ถ้าสามารถหาของสดๆได้จะดีกว่าของแห้ง เพราะสมุนไพรแห้งขณะที่ทำให้แห้งจะสูญเสียสาระสำคัญซึ่งเป็นน้ำมันหอมระเหยไปบ้างบางส่วน สมุนไพรพวกนี้มักเป็นเหง้าหรือถ้าเป็นใบก็จะมีกลิ่นหอมๆ เช่น เหง้าขมิ้นชัน เหง้าขมิ้นอ้อย เหง้าไพล เหง้าว่านน้ำ ใบส้มโอ ใบมะนาว ใบหนาด ใบและต้นตะไคร้ เป็นต้น
พวกที่ 2 สมุนไพรพวกนี้จะมีรสเปรี้ยว ทำให้น้ำต้มมีฤทธิ์เป็นกรดอ่อนๆ ได้แก่ ใบและฝักของส้มป่อย ใบมะขาม ผลมะกรูดผ่าซีก เป็นต้น
พวกที่ 3 เป็นสารที่ให้สิ่งที่หอมและระเหยออกมาเมื่อถูกความร้อน เช่น การบูร พิมเสน เป็นต้น
พวกที่ 4 เป็นสมุนไพรที่ใช้รักษาเฉพาะโรค เช่น ต้องการจะรักษาโรคผิวหนัง ผื่นคันก็เติมใบกิ่งสำมะดีงา ผักบุ้งรั้ว ต้นใบเหงือกปลาหมอ ทองพันชั่ง ใบละหุ่ง และเลี่ยน ถ้าจะใช้สมุนไพรที่แก้บวมใช้ผักบุ้งขัน ผักบุ้งร้วม ถ้าต้องการจะรักษาหวัดคัดจมูก เติมหัวหอม หัวเปราะหอม หัวเปราะป่า เป็นต้น
สำหรับชนิดและขนาดของสมุนไพรไม่จำกัด แล้วแต่จะหาได้ในท้องถิ่นนั้นๆ เพราะแต่ละละแวกบ้านสมุนไพรที่ขึ้นก็จะไม่เหมือนกัน เช่น เหงือกปลาหมอชอบขึ้นในที่ริมน้ำ ชายคลอง ขึ้นได้ทั้งน้ำจืดและน้ำกร่อย แต่ถ้าในที่สูงๆก็จะหายากมากสำมะดีงาชอบขึ้นในดินค่อนข้างเค็มหรือที่ที่มีน้ำกร่อย แต่คงถือหลักหามาให้ครบ 4 พวก ตำราโบราณหรือการบอกกล่าวกันต่อๆ มามีสมุนไพรบางชนิดที่มีสรรพคุณไม่แน่ชัด เช่น ผักบุ้งไทยต้มน้ำอาบทำให้ตาหายฝ้าฟาง ผักบุ้งเป็นผักที่มีวิตามินเอสูง กินแล้วจะทำให้ตาดี แต่ถ้าต้มน้ำอาบคงจะไม่ช่วยทำให้ตาดีขึ้น ยังมีสมุนไพรอีกหลายๆชนิดซึ่งหาสรรพคุณไม่ได้เมื่อใช้เป็นสมุนไพรที่นำมาต้มอาบ
- สรรพคุณของสมุนไพรพวกที่ 1
เป็นสมุนไพรที่มีพวกน้ำมันหอมระเหย เช่น น้ำมันมะกรูด น้ำมันไพล น้ำมันขมิ้นชัน เป็นต้น เหง้าของสมุนไพรเหล่านี้เมื่อถูกต้มก็จะทำให้น้ำมันหอมระเหยออกมากับไอน้ำ คนที่อาบอบสมุนไพรก็จะสูดดมเข้าไป สมุนไพรบางอย่างเช่นขมิ้นชันมีฤทธิ์ฆ่าเชื้อโรคบางชนิดได้ สมุนไพรบางตัวแก้หวัดทำให้จมูกโล่ง เช่น น้ำมันจากว่าน น้ำจากหัวหอม และเปราะหอม เป็นต้น
- สรรพคุณของสมุนไพรพวกที่ 2
พวกนี้จะมีฤทธิ์เป็นกรดอ่อนๆ ได้แก่ ใบมะขาม ฝักและใบส้มป่อย ผลมะกรูดผ่า น้ำที่เป็นกรดจะมีฤทธิ์ช่วยชะล้างสิ่งสกปรกออกจากผิวหนังได้ดี ปกติผิวหนังคนจะมีฤทธิ์เป็นกรดเล็กน้อยช่วยต้านทานเชื้อโรคได้ดีตามธรรมชาติ ดังนั้นเมื่อสมุนไพรที่ใช้อาบอบมีฤทธิ์เป็นกรดจะช่วยเสริมทำให้ผิวหนังเรามีฤทธิ์เป็นกรดอ่อนๆ ตามธรรมชาติ และสารพวกนี้ช่วยทำให้ผิวหนังสะอาดและลื่น ถ้าใช้ฝักส้มป่อยสระผมจะทำให้ผมสะอาดและเป็นเงางาม คนโบราณถือว่าการสระผมด้วยใบและฝักส้มป่อยจะทำให้เกิดสิริมงคลแก่ผู้สระ ผลมะกรูดก็เช่นเดียวกัน เมื่อนำมาใช้สระผมจะทำให้ผมสะอาดลื่น เป็นเงางาม จะพบว่ามีการโฆษณาขายแชมพูสระผมที่ทำด้วยมะกรูด ส่วนใบมะขามนั้นมีสรรพคุณทางยาเป็นตัวช่วยชะล้างแผลเรื้อรังให้สะอาดยิ่งขึ้น
- สรรพคุณของสมุนไพรพวกที่ 3
พวกนี้จะมีสารที่ให้กลิ่นหอม ช่วยบำรุงหัวใจ คนไทยใช้ดมเมื่อเวลาเป็นลม เช่น พิมเสน การบูร มักจะใส่พิมเสนในถ้ำยาดม ใช้ดมเมื่อเวลาจะเป็นลม ส่วนการบูรช่วยบำรุงหัวใจและช่วยรักษาโรคผิวหนัง
- สรรพคุณของสมุนไพรพวกที่ 4
เป็นสมุนไพรที่ใช้รักษาเฉพาะโรค เช่น แก้คันใช้ต้นเหงือกปลาหมอ ต้นกิ่งสำมะงา แก้บวมใช้เลี่ยน ใบละหุ่ง แก้หวัดใช้หัวหอม เปราะหอม เพราะมีน้ำมันหอมระเหยสูดดมเข้าไป
การอาบน้ำร้อนหรือแช่น้ำร้อนประจำ มีผลเสีย คือ ผิวหนังจะแห้งแตกและคันเพราะน้ำมันที่อยู่ตามผิวหนังถูกล้างออกหมด สังเกตในหน้าหนาวถ้าอาบน้ำอุ่นประจำจะรู้สึกคันเนื้อตัว แต่มีสบู่พิเศษที่ใส่สารที่ช่วยทำให้ผิวหนังชุ่มชื้นนุ่มนวลลงไป ปกติสบู่จะทำจากด่างและน้ำมันพืชน้ำมันพืชเป็นตัวที่ช่วยทำให้ผิวหนังชุ่มชื้นอยู่แล้ว แต่ถ้าอาบอบสมุนไพรประจำจะใช้น้ำมันมะกอกนวดทาตามผิวหนังขณะที่อาบอบสมุนไพรก็จะช่วยให้ดีขึ้น หรือจะเติมน้ำมันมะกอกลงไปด้วย ก็จะช่วยทำให้ผิวหนังชุ่มชื้นนุ่มนวล แต่ปกติแล้ว การอาบอบสมุนไพรไม่ได้ทำกันเป็นประจำ การไม่ใส่น้ำมันมะกอกก็คงไม่เป็นปัญหาเพราะผิวหนังจะไม่แห้งผาก แตกและคันแต่อย่างใด
สมุนไพรที่ใช้ต้มอาบอบคนไข้ที่ติดยาเสพติด ของพระคุณเจ้าวัดถ้ำกระบอก มีดังนี้ คือ ใบละหุ่ง ผักบุ้งทั้งต้น ใบตะไคร้หอม หญ้าคาทั้งต้น ต้มรวมกันและอาบอบไอน้ำหลังจากได้กินยาให้อาเจียนแล้ว สำหรับตำรับของพระคุณเจ้าพระปรีชา วัดป่าแพ่ง จังหวัดเชียงใหม่ มีสมุนไพรดังต่อไปนี้ หัวไพล เถา หยั่งสมุทร คล้า พิมเสน การบูร
การอาบอบสมุนไพรไม่เหมาะกับคนเป็นโรคความดันเลือดสูงมากๆ โรคหัวใจ เพราะการเข้าอบในกระโจมนานๆ ร้อนอบอ้าวอาจทำให้คนที่เข้ากระโจมที่เป็นโรคหัวใจเป็นลม ถ้าเป็นลมและไม่มีผู้พบเห็นอยู่นานๆ อาจเกิดอันตรายได้ เช่นเดียวกับคนที่เป็นโรคความดันเลือดสูง ถ้าเข้าไปอาบอบสมุนไพรซึ่งร้อนอบอ้าวจะทำให้ความดันเลือดเพิ่มขึ้น อาจเป็นอันตรายเช่นกัน ดังนั้นถ้าคนไข้ประเภทนี้จะอาบอบสมุนไพรต้องดูแลเป็นพิเศษ หรือถ้าไม่จำเป็นก็อย่าอาบอบสมุนไพร
สำหรับการอาบอบสมุนไพรขนานแท้และดั้งเดิมน่าที่จะส่งเสริมเพราะไม่มีพิษไม่มีภัย ความร้อนนอกจากช่วยทำให้เลือดลมเดินสะดวกแล้ว ยังสามารถรักษาโรคบางชนิดได้ และยังมีสมุนไพรไปช่วยให้เกิดผลดียิ่งขึ้น นอกจากนั้นจะช่วยทำให้จิตใจผ่องใสผ่อนคลายความตึงเครียด พวกที่รูปร่างสมบูรณ์เกินไป ต้องการลดน้ำหนักจะช่วยได้มาก ดังนั้นน่าที่จะสนับสนุนให้มีการอาบอบสมุนไพรในการรักษาแผนไทยเดิมต่อไป