ฟันตกกระ
“นี่คุณ สังเกตหรือเปล่าว่าเด็กสาวๆ ที่ช่วยขายของที่นี่หน้าตาดีนะ”
“ใช่ซิ คุณสนใจคนไหนพิเศษหรือเปล่าล่ะ”
“ไม่ใช่นะ ผมเพียงตั้งข้อสังเกตว่า แม้จะหน้าตาสวย ผิวงาม แต่เมื่อยิ้มแล้ว เห็นหรือเปล่าว่ามีบางอย่างผิดปกติที่ฟันของคุณเธอเหมือนๆ กันเลยละ”
“ช่างสังเกตจริงนะ ฟันสีขาวขุ่น และบางคนเป็นจุดกระดำกระด่างด้วยซิ น่าเสียดายแทนจัง”
เหตุการณ์นี้ เป็นฉากจริงที่เกิดขึ้นเมื่อคนกรุงฯ ไปเที่ยวภาคเหนือบางแห่ง ซึ่งข้อเท็จจริงนั้นเป็นปรากฏการณ์ปกติสำหรับคนในท้องถิ่น และไม่เฉพาะในภาคเหนือเท่านั้น แต่พบได้ในอีกหลายแห่งในประเทศไทย เช่น ภาคตะวันตก
ฟันปกติของคนเรา จะสังเกตได้ว่า ฟันน้ำนมโดยทั่วไปมักมีสีขาวกว่าฟันถาวร ในระยะผลัดเปลี่ยนฟันที่มีทั้งฟันน้ำนมและฟันถาวรในปากในเด็กอายุประมาณ 6-8 ปี พ่อแม่บางคนที่ช่างสังเกตอาจรู้สึกกังวลว่าสีของฟันถาวรไม่ขาวสวยเหมือนฟันน้ำนม ซึ่งแท้จริงแล้ว เป็นไปตามธรรมชาติ และจะค่อยๆ ชินไปเมื่อเด็กโตขึ้น และมีฟันถาวรขึ้นแทนที่หมดแล้ว เพราะฟันถาวรทุกซี่มีสีแบบเดียวกัน ซึ่งตามหลักการแล้วมักมีสีใกล้เคียงกับสีของตาขาวของคนๆ นั้น
สีของฟันที่เห็นนี้ เป็นสีของชั้นเคลือบฟันซึ่งมีส่วนประกอบเป็นสารอนินทรีย์ ประเภทผลึกแคลเซียมฟอสเฟตเกือบทั้งหมดจึงมีความแข็งแกร่ง และมีลักษณะเงางาม เปรียบเสมือนไข่มุก ซึ่งมีสีขาวอมเหลืองหรืออมเทาน้อยๆ แตกต่างไปในแต่ละคน ขึ้นอยู่กับความลึกของชั้นเคลือบฟันที่จะสะท้อนสีของชั้นเนื้อฟันข้างใน ซึ่งชั้นเนื้อฟันนี้เองที่มีสีเหลืองเข้มกว่าชั้นเคลือบฟันมาก
ในบางกรณี ชั้นเคลือบฟันอาจมีสภาวะผิดปกติ ซึ่งเกิดในระหว่างที่ร่างกายกำลังเจริญเติบโต และสร้างเคลือบฟัน มีการรบกวนในระบบการทำงานของเซลล์ที่กำลังสร้างเคลือบฟันอยู่ เช่น เมื่อเด็กเล็กมีสภาวะทุโภชนาการ ขาดสารอาหารโปรตีนที่สำคัญ หรือเคยมีอาการไม่สบายรุนแรงมากหรือเรื้อรัง หรือมีร่างกายไม่แข็งแรงสมบูรณ์ เป็นผลให้เซลล์ที่กำลังสร้างเคลือบฟัน ได้รับสารอาหารไม่เพียงพอ หรือถูกรบกวน ทำให้การเคลือบฟันนั้นมีสภาวะผิดปกติ ในกรณีนี้มักเป็นกับฟันถาวรเพียงบางซี่ และมีความผิดปกติบนเคลือบฟันเพียงบางบริเวณมีขอบเขตที่ชัดเจน และมักเป็นกับฟันซี่เดียวกันทั้ง 2 ข้าง คือ ซ้ายและขวา
สภาวะผิดปกติบนชั้นเคลือบฟันนี้ อาจเกิดในรายที่ฟันน้ำนมผุจนเป็นหนองเรื้อรัง และไม่ได้รับการรักษาได้เช่นกัน เชื้อโรคหรือถุงหนองจากฟันน้ำนมที่เสียนี้ อาจไปรบกวนหรือกระทบกระเทือนการสร้างฟันถาวรที่อยู่ข้างใต้ แต่ในกรณีนี้ มักเป็นกับฟันกรามน้อย และมักเป็นเพียงฟันข้างใดข้างหนึ่งเท่านั้น ไม่จำเป็นต้องมีลักษณะเหมือนกันทั้ง 2 ข้าง
นอกจากนี้ อาจเป็นผลจากการที่ร่างกายได้รับฟลูออไรด์มากเกินไป ในขณะที่กำลังมีการสร้างชั้นเคลือบฟัน ซึ่งในกรณีนี้ มักเป็นกับฟันหลายซี่ และเป็นทั้ง 2 ข้าง โดยมีลักษณะขาวขุ่นเป็นลายขวาง ในรายที่ไม่รุนแรงมาก จะเห็นเป็นฟันลาย หรือที่ชาวบ้านเรียกว่า ฟันลายหิน แต่ถ้าเป็นมากขึ้นจะมีลักษณะขาวขุ่นทั้งซี่ฟัน และถ้ารุนแรงขึ้นไปอีก เคลือบฟันจะไม่เรียบ โดยเป็นหลุม บ่อ จากการกร่อนของเคลือบฟันเป็นจุดๆ ซึ่งจะเป็นที่กักของสี ทำให้ดูเป็นจุดดำๆ บนเคลือบฟัน หรือดำทั่วไปทั้งซี่ฟันก็ได้ เรียกสภาวะฟันนี้ว่า ฟันตกกระ ฟันเหล่านี้แม้จะมีปัญหาในด้านความสวยงามดังกล่าว แต่จะเป็นฟันที่แข็งแกร่งไม่ผุได้ง่าย อันเป็นผลจากการป้องกันฟันผุโดยฟลูออไรด์นั่นเอง
ในประเทศไทยมีลักษณะของภูมิประเทศที่มีแหล่งแร่ฟลูออไรด์หลายแห่ง เช่น ลำปาง ลำพูน เชียงใหม่ แม่ฮ่องสอน กาญจนบุรี ราชบุรี เพชรบุรี เป็นต้น ซึ่งเป็นที่มาของฟลูออไรด์ตามธรรมชาติ ดังนั้น คนที่อาศัยในบริเวณดังกล่าว และใช้น้ำดื่ม น้ำกินที่มีฟลูออไรด์สูง จะได้รับฟลูออไรด์เข้าสู่ร่างกายมากเกินพอ ก็เกิดสภาวะฟันตกกระได้ แต่ยังคงโชคดีที่น้ำที่มีฟลูออไรด์สูง ซึ่งมักเป็นน้ำบ่อมีไม่มากนัก และมักมีเพียงบางแห่ง แม้ในตำบลเดียวกันก็อาจมีฟลูออไรด์ไม่เท่ากัน
ดังนั้น คนในจังหวัดหรืออำเภอเดียวกันที่มีแหล่งฟลูออไรด์ตามธรรมชาติ ก็อาจไม่เป็นฟันตกกระเหมือนกันหมดทุกคน และคนส่วนน้อยที่อยู่ในตำบลหรือหมู่บ้านใกล้เคียงกัน ก็จะมีฟันตกกระเหมือนกัน ซึ่งในสมัยก่อนไม่เป็นที่สังเกตว่าผิดปกติ เพราะสีฟันจะเหมือนกันทั้งพี่ น้อง แต่ในปัจจุบัน จากการที่คมนาคมสะดวก การไปมาหาสู่กันได้สะดวกสบาย เมื่อเปรียบเทียบคนที่เป็นฟันตกกระกับคนที่มีฟันปกติทั่วไป ก็จะเห็นความแตกต่างได้ชัดขึ้น จนเป็นข้อสังเกตได้ดังเหตุการณ์ข้างต้น
การแก้ไขฟันตกกระทำได้ค่อนข้างยาก ชาวบ้านบางคนที่รักสวยรักงาม อาจไปรับการถูเคลือบฟันที่ตกกระนี้ออกโดยตรง ซึ่งบางรายขัดถูเคลือบฟันออกมากจนถึงชั้นเนื้อฟัน เป็นผลให้ชั้นเคลือบฟันบางลงหรือหายไป ทำให้เกิดอาการเสียวฟันและฟันซี่นั้นๆ ใช้งานไม่ได้เต็มที่ต่อไป ในรายที่จำเป็นจะต้องรับการแก้ไข เช่น ฟันเป็นจุดดำมาก จนเป็นปัญหาทางด้านความสวยงามและมีผลเสียทางด้านจิตใจ จะต้องไปให้ทันตแพทย์แก้ไขโดยตรง ซึ่งนอกจากจะกรอขัดชั้นเคลือบฟันออกแล้ว จะใส่ครอบฟันปลอมที่สีปกติทับอีกชั้นหนึ่ง ซึ่งเป็นวิธีการที่ยุ่งยาก เสียค่าใช้จ่ายมาก ไม่คงทนถาวร และอาจต้องทำครอบฟันใหม่เป็นระยะๆ
ดังนั้น การป้องกันไม่ให้เกิดสภาวะฟันตกกระ จึงดีกว่าปล่อยให้เป็นแล้วค่อยมาแก้ไขดังกล่าว โดยเมื่อเป็นที่ทราบแน่ชัดว่า เหตุของฟันตกกระมาจากการที่มีฟลูออไรด์ในน้ำมากเกินไป จึงต้องปรับระดับฟลูออไรด์ในน้ำให้น้อยลง ซึ่งอาจทำได้โดยการกรองฟลูออไรด์ออก
ในปัจจุบัน ได้มีการผลิตเครื่องกรองฟลูออไรด์ในน้ำ สำหรับใช้ในครัวเรือน โดยมีไส้กรองที่เป็นวัสดุเฉพาะ ที่ทำจากเถ้าถ่านกระดูกสัตว์ที่ผ่านการเผาด้วยความร้อนสูง จนเป็นสารเคมีที่มีความบริสุทธิ์ และมีคุณสมบัติเหมาะกับการกรองฟลูออไรด์โดยเฉพาะ ราคาไม่แพง แต่ต้องหมั่นเปลี่ยนไส้กรองเป็นระยะๆ สมควรอย่างยิ่งที่จะใช้กับครอบครัวที่มีหญิงมีครรภ์ หรือมีเด็กแรกเกิด และจะต้องใช้น้ำที่มีฟลูออไรด์ไม่มากเกินไปนี้ ติดต่อกันเป็นระยะเวลาหลายๆ ปี อย่างน้อยก็ 8 ปี จนกว่าเด็กจะโตและมีฟันถาวรงอกขึ้นมาแล้ว ทั้งนี้เพื่อป้องกันฟันตกกระในเด็กรุ่นใหม่
ในกรณีที่ไม่สามารถใช้เครื่องกรองลดฟลูออไรด์ในน้ำได้ ควรพยายามใช้น้ำฝนแทนน้ำบ่อที่มีฟลูออไรด์มาก หรือซื้อน้ำขวดที่แน่ใจว่ามีฟลูออไรด์น้อย หรือหาแหล่งน้ำใหม่ที่มีฟลูออไรด์พอเหมาะมาทดแทน และใช้น้ำนี้อย่างต่อเนื่องจนกว่าเด็กจะโตเช่นกัน เป็นที่คาดหวังว่า แต่ละครอบครัวคงจะไม่ต้องดูแลตนเองในเรื่องการป้องกันฟันตกกระนานนัก โดยหวังว่า ในอนาคตอันใกล้ คงจะมีการใช้น้ำประปาหมู่บ้านกันอย่างกว้างขวางขึ้น และน้ำประปาที่จะใช้ในทุกแห่งหน เจ้าหน้าที่ที่เกี่ยวข้องคงจะได้คำนึงถึงปริมาณฟลูออไรด์ในน้ำด้วยว่า จะต้องปรับให้มีระดับฟลูออไรด์ในน้ำที่พอเหมาะที่จะใช้ป้องกันทั้งโรคฟันผุและฟันตกกระควบคู่ไปด้วย