จะไม่ต้องตัดขา ถ้าอดบุหรี่ได้
“ผมไม่ยอม” ผู้ป่วยตะโกนลั่นห้องตรวจเมื่อนักศึกษาแพทย์พยายามอธิบายเหตุผลว่าทำไมเราจะต้องตัดขาของเขา
เขาเป็นชายวัยกลางคน มีอาการหลอดเลือดที่เท้าขวาอุดกั้น นิ้วเท้าและตัวเท้าเหี่ยวแห้งและเป็นสีดำคล้ำไปจนถึงข้อเท้า นิ้วหัวแม่เท้าซึ่งด้วนกุดถึงโคนนิ้วมีน้ำหนองไหลเยิ้ม ส่งกลิ่นเหม็น เท้าข้างซ้ายแม้จะยังดีอยู่ แต่เมื่อตรวจดูแล้วพบลักษณะเนื้อเยื่อมีเลือดมาเลี้ยงไม่เพียงพอเรื้อรัง กล่าวคือ ผิวหนังราบบาง ไม่มีขน เล็บเปราะ คลำชีพจรที่ตาตุ่มด้านในไม่ได้ แต่ชีพจรที่หลังเท้ายังคลำได้อย่างแผ่วเบา เมื่อสิบกว่าปีก่อน เขามักมีอาการเส้นเลือดดำที่เท้าทั้ง 2 ข้างอักเสบบ่อยๆ เกิดเป็นแผลเป็นๆ หายๆ และเป็นอยู่เช่นนี้ตั้งแต่นั้นมา
เมื่อ 5 ปีก่อน นิ้วหัวแม่เท้าข้างขวาเหี่ยวแห้งตายไปเฉยๆ สุดปัญญาที่แพทย์จะเยียวยาได้ ต้องตัดนิ้วหัวแม่เท้าทิ้ง เขาจำได้ว่า คุณหมอให้อดบุหรี่ เพราะมิฉะนั้นโรคจะลุกลามต่อไป เขาเชื่อหมอ และเพียรพยายามจะอดแต่ก็ไม่สำเร็จ เขายังคงสูบบุหรี่วันละ 1-2 ซองเสมอมามิได้ขาด เขาบอกตัวเองว่า บุหรี่ไม่ใช่ยาเสพติด เขาไม่ติดบุหรี่ เขาสูบเพราะงานเขาเครียด แต่เขารู้สึกเหมือนชีวิตขาดอะไรไปสักอย่าง ถ้ามือไม่ได้คีบหรือปากไม่ได้คีบบุหรี่
ปีนี้ เขารู้สึกว่าเขามีอาการปวดเท้าทั้ง 2 ข้างบ่อยๆ เมื่อเดินมากก็จะปวดขาจนต้องหยุดพัก ในเวลากลางคืนโดยเฉพาะถ้าอากาศเย็นเขาจะปวดมากจนต้องลุกขึ้นมานั่งห้อยเท้าลงข้างเตียง บางครั้งเขาต้องลุกเดินงุ่นง่านรอบห้องครู่ใหญ่ๆ กว่าอาการจะทุเลา จึงกลับเข้าไปนอนต่อ 3 เดือนก่อน เขาเริ่มเป็นแผลที่โคนนิ้วหัวแม่เท้าขวามากที่สุด แผลลุกลามขึ้นเรื่อยๆ เขาไปหาหมอหลายแห่งทั้งแผนปัจจุบัน แผนโบราณ รวมทั้งน้ำมนตร์และน้ำมัน แต่อาการก็มีแต่ทรุด
โรคของชายคนนี้ เกิดจากผนังหลอดเลือดเกิดการอักเสบเรื้อรัง จนในที่สุดหลอดเลือดอุดกั้น เป็นผลให้เนื้อเยื่อตายเพราะขาดเลือด โรคนี้มักเกิดกับผู้ชาย แม้จะไม่ทราบสาเหตุที่แน่นอน แต่สาเหตุร่วมที่สำคัญที่ได้รับการพิสูจน์แล้ว คือ บุหรี่ พบว่า ผู้ที่สูบบุหรี่มีโอกาสเกิดโรคนี้ได้มากกว่าคนปกติ โดยเฉพาะผู้ที่สูบบุหรี่ติดต่อกันมาเป็นเวลานาน และอาการของโรคจะลุกลามไปไม่หยุดยั้ง ถ้ายังสูบบุหรี่ต่อไป
ผู้ที่เริ่มมีอาการของโรคนี้แล้วมีโอกาสต้องถูกตัดขาสูงถึงร้อยละ 20 ในเวลาอีก 10 ปีข้างหน้า ผู้ป่วยรายนี้จะต้องเสียขาข้างขวาอย่างแน่นอน ถ้าไม่ตัดขา เชื้อโรคจากเนื้อตายจะลุกลามต่อไปจนอาจเกิดเลือดเป็นพิษ ทำให้เสียชีวิต ส่วนขาข้างซ้าย แม้จะมีลางบอกเหตุไม่ดีถึงอนาคต แต่การรักษาที่ดีจะช่วยประวิงเวลาการตัดขาให้ยืดยาวออกไปจนถึงไม่ต้องตัดขา
สิ่งหนึ่งในหัวข้อการรักษาที่สำคัญ คือ ต้องอดบุหรี่ และเป็นสิ่งที่ผู้ป่วยต้องทำเพื่อตัวเองด้วยตัวเอง ผู้ป่วยบางรายที่เป็นโรคนี้ต้องถูกตัดขาตัดมือทีละข้างจนด้วนหมด จะอดบุหรี่เสียแต่วันนี้ หรือจะรอให้มือกุดจนไม่สามารถจุดบุหรี่สูบเองได้
บุหรี่นอกจากทำให้หลอดเลือดที่แขนขาตีบตันแล้ว ยังทำให้หลอดเลือดที่ไปเลี้ยงกล้ามเนื้อหัวใจตีบตันด้วย ผู้ที่สูบบุหรี่จึงมีโอกาสเสี่ยงจากโรคกล้ามเนื้อหัวใจตายเพราะขาดเลือดมากกว่าประชาชนทั่วไป หลังจากที่พวกเรา ทั้งแพทย์และพยาบาลช่วยกันอธิบาย ผู้ป่วยค่อยคลายทุกข์โศกและยอมรับการตัดขา เขาสัญญาอย่างแน่วแน่ว่าจะอดบุหรี่ให้ได้ เพราะบุหรี่มิได้ทำลายแต่ขาของเขา แต่หมายถึงบุคลิกที่เสียไป ซึ่งมีผลต่อกิจการงานอาชีพ มีผลกระทบต่อลูกและเมียอีก 5 ชีวิต ที่อยู่ในความรับผิดชอบของเขา เขาคงจะไม่ต้องถูกตัดขา ถ้าอดบุหรี่ได้เมื่อ 5 ปีก่อน
เรารู้ว่าติดบุหรี่แล้วเลิกยาก ก็อย่าริสูบบุหรี่ไม่ดีกว่าหรือ