หัวใจล้มเหลวจากการขาดวิตามินบี
เมื่อกลางเดือนมกราคม 2533 ที่ผ่านมา ผมและเพื่อนคนไทย 6 คน ได้มีโอกาสไปร่วมประชุมแลกเปลี่ยนความรู้กับแพทย์ในสาขาระบาดวิทยานานาชาติที่ประเทศเม็กซิโก มีรายงานสอบสวนโรคหลายชิ้นที่น่าสนใจ แต่มีรายงานหนึ่งที่ผมคิดว่าพี่น้องชาวไทยที่จะไปทำงานต่างประเทศ โดยเฉพาะทางตะวันออกกลางจำเป็นต้องทราบ
เรื่องมีอยู่ว่า ในเดือนมิถุนายนของปี 2532 ณ โรงพยาบาลแห่งหนึ่งในกรุงริยาด นครหลวงของประเทศซาอุดิอาระเบีย มีการป่วยในหมู่คนงานโดยที่ไม่ทราบสาเหตุถึง 5 คน ในจำนวนนี้มีคนตายหนึ่งคน คนงานเหล่านี้เป็นชายหนุ่มรูปร่างบึกบึนแข็งแรง อยู่ๆ ก็มีอาการหอบเหนื่อย ก่อนหน้าจะมาโรงพยาบาลประมาณเดือนเศษ เริ่มมีอาการขาไม่มีแรง เหนื่อยง่าย นำความประหลาดใจมาให้แก่คณะแพทย์ของซาอุดิอาระเบีย เพราะไม่เคยพบการตายในลักษณะนี้มาก่อน
การสอบสวนในระยะแรกๆ ก็พุ่งประเด็นไปว่าคนงานเหล่านี้อาจได้รับสารพิษ โดยอาจจะมีการต้มเหล้าเถื่อนกินกันเอง แต่ก็ไม่พบหลักฐานร่องรอยของสารพิษต่างๆ ในร่างกาย ได้มีการระดมแพทย์ในสาขาระบาดวิทยา ซึ่งมีความเชี่ยวชาญในเรื่องของการสอบสวนโรคมาช่วยค้นหาสาเหตุร่วมกับแพทย์ผู้ทำการรักษา
หลังจากทบทวนดูข้อมูลต่างๆ ของคนไข้ก็พบว่า ชายทั้ง 5 คนนี้เป็นคนงานจากประเทศฟิลิปปินส์ทำงานอยู่ในแค้มป์ก่อสร้างแห่งหนึ่งที่มีคนงานรวมทั้งสิ้นประมาณ 200 คน ในจำนวนนี้มีคนงานไทยด้วยประมาณ 60 คน ทุกคนมีสุขภาพสมบูรณ์แข็งแรง ไม่มีประวัติการเจ็บป่วยร้ายแรงมาก่อน เพียงแต่เคยบ่นว่ามีอาการเหนื่อย และเพลียเท่านั้น สำหรับรายที่เสียชีวิต (ชาวฟิลิปปินส์) มีสาเหตุจากหัวใจล้มเหลว
“หัวใจล้มเหลว” พูดเป็นภาษาชาวบ้านง่ายๆ คือ มีความผิดปกติกับหัวใจที่มีหน้าที่สูบฉีดเลือดไปเลี้ยงส่วนต่างๆ ของร่างกาย มีสาเหตุหลายประการที่หัวใจจะทำงานไม่ไหว เช่น หัวใจขาดเลือด ความดันเลือดสูง เป็นต้น แต่ผู้ชายเหล่านี้ไม่มีสาเหตุดังกล่าวเลย แต่มีอีกสาเหตุหนึ่งที่อาจเป็นไปได้คือ การขาดวิตามินบี
“วิตามินบี” ฟังดูแล้วไม่น่าเชื่อว่าถ้าขาดจะทำให้หัวใจล้มเหลวได้ แต่เป็นได้จริงๆ เพราะวิตามินบีมีหน้าที่สำคัญ คือ เป็นตัวช่วยให้กล้ามเนื้อหัวใจมีแรงบีบตัวตามปกติ ถ้าขาดมากๆ หัวใจก็บีบตัวไม่ไหว คณะผู้สอบสวนได้ไปสำรวจยังแค้มป์ที่ทำงาน พบว่า ภายในแค้มป์ส่วนใหญ่เป็นคนงานที่มาจากประเทศแถบทวีปเอเชีย มีชาวฟิลิปปินส์มากที่สุด คนไทยรองลงมา ทำงานเป็นผลัด ทุกคนต้องอยู่ในแค้มป์ กินอาหารที่ทางแค้มป์ปรุงให้สำเร็จ อาหารที่กินมีข้าวเป็นหลักและมีกับข้าว 2-3 อย่าง
ได้มีการสอบถามว่าผู้ใดมีอาการเหนื่อย ขาไม่มีแรง มีอาการชาตามเท้า หรืออาการอื่นๆ ที่ผิดสังเกตบ้าง และได้มีการตรวจร่างกายของคนงานทุกคน พบว่า ร้อยละ 15 มีอาการที่เข้าได้กับการขาดวิตามินบี (เช่น ชาตามปลายมือ ปลายเท้า ความไวของประสาทลดลง) บางคนมีอาการแสดงเริ่มต้นของหัวใจล้มเหลวอยู่ด้วย เช่น ขาบวม ในผู้ที่มีอาการขาดวิตามินบีมีคนไทยอยู่ด้วย 6-7 คน นอกจากนี้ยังมีการเจาะเลือดและเก็บอาหารทุกมื้อมาตรวจดู
ผลการตรวจยืนยันทางห้องปฏิบัติการพบว่า ระดับของวิตามินบีในเลือดต่ำกว่าปกติ และวิตามินบีในอาหารที่กินมีน้อยมาก โดยเฉพาะข้าวสาร ซึ่งเป็นข้าวชั้นดีจากโรงสีในเมืองไทยเกือบจะไม่มีวิตามินบีอยู่เลย เป็นที่ทราบกันดีว่าวิตามินบีมีอยู่มากในข้าวซ้อมมือ จนคนรุ่นพ่อรุ่นแม่ของผมถือเป็นสูตรสำเร็จเลยว่าถ้ามีอาการชาตามเท้า หรือเท้าบวมต้องเอาข้าวซ้อมมือหรือข้าวแดงมากิน แต่ข้าวจากโรงสีจะถูกสีถูกขัดเอาส่วนนอกของข้าวสารที่มีวิตามินบีอยู่มากออกไปหมด
ทางการซาอุดิอาระเบีย ได้ขอความเห็นว่าจะมีวิธีการอย่างไรบ้างในการทำให้ข้าวสารจากเมืองไทยมีคุณค่าทางอาหารมากกว่าที่เป็นอยู่ เรื่องนี้คงจะต้องคุยกันอย่างเป็นทางการต่อไป และอาจใช้เวลานาน ขณะนี้มีคนงานไทยในซาอุดิอาระเบีย และประเทศตะวันออกกลางอื่นๆ อีกเป็นแสนคน อาหารการกินคงจะไม่อุดมสมบูรณ์เหมือนบ้านเรา การขาดสารอาหาร (เช่นวิตามินบี) ย่อมเกิดขึ้นง่าย วิธีการป้องกันตัวเองทางหนึ่ง คือ อย่าลืมพกวิตามินบีรวมไปด้วย กินวันละ 1-2 เม็ด คงจะช่วยป้องกันการขาดวิตามินบีได้ระดับหนึ่ง ไม่ต้องซื้อราคาแพงๆ เม็ดละ 1-2 บาท องค์การเภสัชกรรมของเราขายร้อยละสิบบาทก็ใช้ได้ดีเช่นกัน