คอลัมน์นี้ จะสอนให้รู้จักอาการและโรคต่างๆ รวมทั้งวิธีตรวจร่างกายด้วยตนเอง ซึ่งผู้อ่านสามารถนำไปปฏิบัติได้เลย หรือภายหลังจากที่ได้ฝึกจากผู้รู้สักครั้งสองครั้ง จะนำมาเสนอเป็นประจำทุกฉบับ
ตอน : การตรวจภายในลำคอ
การตรวจภายในลำคอ
เป็นการตรวจดูความผิดปกติของต่อมทอนซิลและผนังลำคอ
ตรวจเมื่อไร
ตรวจเมื่อคนไข้มีอาการเป็นไข้ตัวร้อน เจ็บคอ เป็นหวัด ไอ หอบ หรืออาเจียน หรือพบว่ามีก้อนหรือเม็ดขึ้นที่ใต้คางหรือบริเวณลำคอด้านนอก
เครื่องใช้
1. ไฟฉาย
2.ที่กดลิ้น เช่น ไม้กดลิ้นที่หมอใช้ ถ้าไม่มีให้ใช้ปลายด้ามช้อนส้อม หรือแผ่นไม้ไผ่กว้างขนาด 2-3 ซ.ม. ยาว 15 ซ.ม. หรือไม้บรรทัดแข็งก็ได้
3. กระจกเงา สำหรับผู้ที่จะตรวจดูลำคอของตัวเอง
ตรวจอย่างไร
1. ให้คนไข้อ้าปากกว้างๆ พยายามให้ลิ้นแนบกับพื้นปาก อย่าให้ลิ้นกระดก ถ้ายังเห็นไม่ถนัดให้คนไข้ร้องเสียง “อา” ยาวๆ ผู้ตรวจใช้ไฟส่องตรงไปยังต่อมทอนซิล และผนังลำคอภายในช่องปาก (ในกรณีที่ด้วยตัวเองให้ผู้ตรวจส่องกระจกเงา แล้วปฏิบัติเช่นเดียวกัน)
2. ถ้ายังเห็นไม่ถนัด ให้ใช้ที่กดลิ้น กดลงตรงกลางลิ้นพอแรง ห้ามกดที่โคนลิ้น เพราะจะทำให้คนไข้มีอาการคลื่นไส้ อาเจียนได้ แล้วใช้ไฟฉายส่องตรงไปต่อมทอนซิล และผนังลำคอ (รูปที่ 1)
3. สังเกตว่า ต่อมทอนซิลทั้ง 2 ข้างมีขนาดโตมากน้อยเพียงไร เป็นแผลหรือไม่ มีสีแดงกว่าๆ กระพุ้งแก้มหรือเพดานปากหรือไม่ มีจุดหนองขาวๆ เหลืองๆ หรือมีแผ่นหนองติดอยู่หรือไม่ สังเกตผนังลำคอ มีลักษณะเป็นตุ่มๆ หรือมีสีแดงกว่ากระพุ้งแก้มหรือเพดานปากหรือไม่ มีแผ่นหนองติดอยู่หรือไม่
ผลการตรวจ
1. คนปกติ ต่อมทอนซิลทั้งสองข้างจะไม่โตให้เห็นชัดเจน หรืออาจโตเล็กน้อย ยกเว้นในเด็กเล็กอาจโตมาก แต่ทั้งต่อมทอลซินและผนังลำคอ จะมีสีเหมือนกับกระพุ้งแก้ม หรือเพดานปาก ไม่มีจุดหนองหรือแผ่นหนองติด
2. คนไข้ที่เป็นไข้ตัวร้อน เป็นหวัด หรือเจ็บคอที่มีสาเหตุจากเชื้อไวรัส จะพบว่าต่ออมทอนซิลและผนังลำคอเหมือนปกติ หรือไม่ก็อาจมีสีแดงต่างไปจากกระพุ้งแก้ม หรือเพดานปากเพียงเล็กน้อย
3. คนไข้ต่อมทอนซิลอักเสบ จากเชื้อแบคทีเรีย จะพบว่าต่อมทอนซิลโตและมีสีแดงจัด และอาจพบจุดหนองขาวๆ หลายๆ จุดติดอยู่บนต่อมทอนซิล ผนังลำคอจะมีสีแดงคล้ายๆ กัน (รูปที่ 2)
4. คนไข้ที่เป็นฝีของต่อมทอนซิล จะพบว่าต่อมทอนซิลข้างที่เป็นหนองจะโตจนดันลิ้นไก่เบี้ยวไปอีกข้างหนึ่ง คนไข้จะอ้าปากและพูดไม่ถนัด (รูปที่ 3)
5. เด็กที่เป็นคอตีบ (ซึ่งมักมีอาการหอบร่วมกับไข้ เจ็บคอ อาเจียน) จะพบว่า ต่อมทอนซิลโตแดงและมีฝ้าหนองติดเป็นแผ่นบนต่อมทอนซิล และผนังลำคอ เขี่ยออกยาก ถ้าใช้แรงเขี่ยจะทำให้เลือดออก (รูปที่ 4)
6. คนไข้ที่เป็นแผลเปื่อยเจ็บในปากเวลาท้องผูก หรืออารมณ์เคร่งเครียดเป็นประจำ ดังที่เรียกว่า แผลแอ๊ฟตัส บางครั้งก็อาจมีแผลตื้น ลักษณะสีเหลือง เส้นผ่าศูนย์กลางขนาด 3-5 มม. ขึ้นที่ต่อมทอนซิลหรือผนังลำคอได้ ทำให้มีอาการเจ็บคอ
7. คนไข้ที่เป็นหวัดเรื้อรัง ไซนัสอักเสบ (โพรงจมูกอักเสบ) หรือเป็นโรคแพ้อากาศ จะพบว่ามีตุ่มแดงขนาด 2-3 มม. ที่ผนังลำคอหลายๆ ตุ่ม ซึ่งมีลักษณะสะท้องแสงวาวๆ และอาจมีเสมหะหรือเสลดที่ผนังลำคอด้วย