พุดตาน
- ชื่ออื่น
Changeable Roso
- ชื่อวิทยาศาสตร์
Hibiscus mutabilis L. วงศ์ Malvaceae
- ลักษณะต้น
เป็นพุ่มไม้ สูง 2-5 เมตร มีขนสั้นๆ ลักษณะคล้ายดาวทั่วทั้งต้น
ใบ ออกสลับกัน ยาว 10-20 ซม. กว้าง 9-22 ซม. ลักษณะคล้าย มี 3-5 แฉก แต่ละแฉกมีปลายแหลม ฐานใบกว้างโค้งคล้ายหัวใจ มีเส้นใบใหญ่ออกจากโคนใบ ขอบใบมีรอยยักตื้นๆ ผิวใบด้านบนและด้านล่างมีขนลักษณะดาว ก้านใบยาว 4-10 ซม.
ดอก ออกข้างใบ ก้านดอกยาว 7-10 ซม. เมื่อดอกแรกแย้มในตอนเช้ามีสีขาว ตอนสายสีดอกจะเข้มขึ้นเป็นสีชมพู ตอนบ่ายก็เป็นสีแดงเข้ม มีกลีบก่อนกลีบเลี้ยงเป็นเส้นปลายแหลม 8-10 เส้น ยาว 1.5-25 ซม. มีขน กลีบเลี้ยงมี 5 กลีบ ยาว 3-4 ซม. มีขน กลีบดอกใหญ่สวยงามมี 5 กลีบ บางครั้งอาจมีกลีบช้อนกัน 2 ชั้นก็ได้ ด้านนอกมีขน มีเกสรตัวผู้มาก ก้านเกสรตัวผู้รวมกันเป็นหลอดหุ้มรอบก้านเกสรตัวเมีย รังไข่มี 5 ห้อง ปลายก้านเกสรตัวเมียมี 5 เส้น ปลายเส้นมีแยกมาเป็นตุ้มกลม ผลแก่แล้วแตกเป็น 5 กลีบ ยาวประมาณ 2.5 ซม. ภายนอกมีขนค่อนข้างยาว เมล็ดมีลักษณะเหมือนรูปไต สีขาว
มักพบปลูกเป็นไม้ประดับ ตามสถานที่ราชการหรือบ้านเรือน หรือตามสวนยาจีน เป็นต้น
- วิธีเก็บมาใช้
ใช้ดอก ใบ และราก
ดอก ให้เก็บดอกตอนเริ่มบานเต็มที่
ใบ จะเก็บตากแห้งหรือใช้สดก็ได้
ราก เก็บได้ตลอดปีจะตากแห้งหรือใช้สดก็ได้
- สรรพคุณ
ใบ รสฉุน สุขุม แก้พิษ บวมเจ็บ แผลจากไฟหรือน้ำร้อนลวก ตาแดงบวม เจ็บ แผลเกิดจากหกล้มหรือถูกกระทบกระแทก
ดอก รสฉุน สุขุมแก้พิษบวม แผลไฟลวก แก้ไอ อาเจียนเป็นเลือด มีระดูขาว
ราก แก้ฝีบวม ฝีหัวแก่ ไอหอบ มีระดูขาว
- วิธีและปริมาณที่ใช้
ใบ ใช้ใบแห้งหรือสด บดเป็นผง ถู เช็ดหรือผสมพอกปิดแผลบวกอักเสบ
ดอก ใช้ดอกแห้งหนัก 6-12 กรัม (หรือดอกสด 30-60) ต้มน้ำกิน
ใช้ทาภายนอกให้บดเป็นผงผสมทาหรือใช้สดตำพอก
- ตำรับยา
1. แก้ผดผื่นคันที่เกิดจากความชื้น ใช้ก้านและใบสด ปริมาณพอสมควร ต้มเอาน้ำชะล้างบริเวณที่เป็น
2. แก้ปวดเมื่อยเอว ใช้รากสด 15-30 กรัม หั่นเป็นฝอย ใส่รวมกับกระดูกหางหมู ใส่น้ำและเหล้าอย่างละเท่าๆ กัน ปริมาณพอสมควร ตุ๋นกิน
3. แก้ฝีฝักบัว และแผลเน่าเปื่อยต่างๆ ใช้รากแห้ง 30 กรัม ต้มน้ำกิน
4. แก้แผลฟกซ้ำ เกิดจากการกระทบกระแทก ใช้รากสด 30 กรัม ใส่น้ำและเหล้าอย่างละเท่า ๆ กัน ปริมาณพอสมควรต้มกิน และใช้ก้านใบตำพอกบริเวณที่เป็นด้วย
- ประโยชน์อื่นๆ
ผงบดละเอียดของเปลือกและราก ใช้เป็นแป้งผัดหน้าของคนตั้งแต่เหนือจรดใต้แหลมมลาย บริเวณรากและลำต้น มีเนื้อไม้สีเหลืองแข็ง มีลายละเอียด เหนียว ตกแต่งทำด้ามเครื่องมือเครื่องใช้ได้สวยงามมาก ก้าน ใช้ทำความสะอาดฟันได้
- ผลทางเภสัชวิทยา
ผลึกสารที่ได้จากการสกัดด้วย ปิโตรเลียมอีเธอร์ (ช่วงจุดเดือด 60°- 80° ซ.) สามารถทำให้กล้ามเนื้อเรียบของลำไส้หนูที่ตัดออกมาคลายตัว แต่ไม่สามารถยับยั้งการหดตัวของลำไส้หนู เนื่องมาจากอะซีติลโคลีน (Acetylcholine) ได้ แต่ได้ผลดีเมื่อเกิดจากฮีสตามีน (Histamine) และแบเรี่ยมคลอไรด์ นอกจากนี้ยังมีผลทำให้หัวใจกบบีบเลือดออกได้มากขึ้น แต่มีผลไปกด (Depressent effect) หัวใจกบที่แยกออกมาทดลองและไม่มีผลต่อความดันเลือดและการหายใจของสุนัขทดลอง ที่ทำให้สลบด้วยฟีโนบาร์บิโทน
ใบสดมีฤทธิ์ฆ่าเชื้อ Micrococcus pyogenes var. aureus และ Escherichia coli ได้เช่นเดียวกับต้นหมอน้อย (Murraya koregiyn)
- ผลรายงานทางคลีนิค
การสกัดก้านและใบสด ใช้เป็นยาชาที่ผิวและยาชาเฉพาะที่ในการผ่าตัดใหญ่และเล็กในคนไข้ 100 ราย ผลการทดสอบเบื้องต้นได้ผลดี ไม่มีผลข้างเคียง ในระหว่างผ่าตัด และหลังผ่าตัด ความดันเลือด ชีพจร และการหายใจเป็นปกติ ไม่มีผลเสียต่อตับและไต หรือผลข้างเคียงอื่นๆ ไม่มีการตกเลือด บวมหรือทำให้เนื้อตาย ออกฤทธิ์ได้นาน
ในการผ่าตัดกระเพาะ 49 ราย ยกเว้น 2 ราย ไม่ปรากฏว่า มีอาการปวด แต่ยังมีข้อเสีย คือ กล้ามเนื้อหน้าท้องไม่คลายดีนัก ทำให้การผ่าตัดในส่วนลึกๆ ลำบาก ขนาดที่ใช้ในการผ่าตัดกระเพาะใช้ฉีดสารละลาย 12.5 เปอร์เซ็นต์ 150-200 มิลลิลิตร ฉีดที่ปากแผล และใช้สารละลาย 6.5 เปอร์เซ็นต์ 250-200 ซี.ซี. ฉีดที่ตัวอวัยวะ
ส่วนการผ่าตัดเล็ก ใช้เพียง 30-40 ซี.ซี. ตามความเหมาะสม จะออกฤทธิ์ชาหลังฉีด 10-20 นาที การผ่าตัดอาจทำได้นานที่สุด 3 ชั่วโมง
ในการผ่าตัดเล็กไม่ต้องให้ยาเตรียมก่อนผ่าตัด ส่วนการผ่าตัดกระเพาะเราใช้โซเดียมบาร์บิโทน 0.1 กรัม หรือยานอนหลับที่เหมาะสมอื่นๆ ฉีดเข้ากล้าม สำหรับคนไข้ที่ตื่นเต้นง่าย ระหว่างผ่าตัดก็ให้ยานอนหลับช่วยด้วยเช่นเดียวกับผ่าตัดทั่วๆ ไป
การใช้ทำให้ชาภายนอก ใช้เป็นยาทา ในการผ่าตัดต่อมทอนซิล 108 ราย ได้ผลดี ทายานี้แล้วไม่กี่นาที จะออกฤทธิ์ชา ทำให้รู้สึกปวดน้อยลง อาการชานี้ยู่ได้นานประมาณ 10 นาที
- วิธีเตรียมยา
ใช้ก้านและใบสดหนัก 1 ชั่ง (550 กรัม) ล้างให้สะอาด บดให้ละเอียด แช่ในแอลกอฮอล์ 50 เปอร์เซ็นต์ 1,000 มิลลิลิตร นาน 24 ชั่วโมง รินกรองออกมาใช้ หรือละลายทำเป็นยาฉีด
น้ำสกัดจากรากบัว ใช้เป็นยาช่วยเร่งการคลอด ใช้รากและต้นแก้วหนัก 1 ชั่ง (550 กรัม) หั่นเป็นชิ้นเล็กๆ ใส่น้ำลงไปเคี่ยวให้น้ำแห้งเหลือเพียง 250-300 ซี.ซี. กรองเอามาใช้ โดยใช้ผ้าก๊อสที่ฆ่าเชื้อแล้ว จุ่มดูดยาไป 5-10 ซี.ซี. สอดเข้าที่ปากมดลูก ในคนไข้ 177 ราย ยอเว้น 4 ที่ตั้งครรภ์อ่อนๆ นอกนั้นได้ผลดี มีบางรายเท่านั้น ที่ต้องให้ยากระตุ้นช่วยในการคลอดอื่นอีก บางรายที่มีรกค้างอยู่ต้องช่วยลอกออกมา ผลข้างเคียงของยานี้มีอาการหนาวสั่น เป็นไข้ ปวดหัว ปวดเอว และท้องน้อย
ขนาดน้ำหนักของสมุนไพรที่ใช้นี้ แปลและคิดคำนวณมาจากของประเทศจีนที่บันทึกไว้ ซึ่งเป็นขนาดที่ใช้ในผู้ใหญ่โตเต็มที่ เมื่อเราจะใช้ก็ต้องดัดแปลงลดลงให้เหมาะกับ อายุ สุขภาพ และน้ำหนักของคนไข้ด้วย ต้องหมั่นคอยติดตามผล และดัดแปลงแก้ไขให้ถูกต้องเหมาะสมกับคนไข้แต่ละรายด้วย