เหงือกนั้นสำคัญไฉน
เรื่องสุขภาพของช่องปากเป็นสิ่งสำคัญอย่างหนึ่ง เพราะอาหารที่เรากินทุกอย่างจะต้องผ่านส่วนนี้ ถ้าอวัยวะที่ใช้ในการบดเคี้ยวคือฟันไม่ดี ก็ย่อมมีผลต่อการทำงานของระบบย่อยอาหารอื่นๆ
นอกจากฟันแล้ว เหงือกก็มีความสำคัญควบคู่กันไปด้วย ดังนั้นในการรักษาสุขภาพของช่องปาก เราจึงต้องดูแลสุขภาพของเหงือก เพราะถ้ามีโรคเหงือกเกิดขึ้นก็จะมีผลไปถึงฟันได้ จึงขอเชิญฟังคำอธิบายของ ทพ.การุญ เลี่ยวศรีสุข จากคณะสาธารณสุขศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหิดล
นพ.วิชนารถ : เหงือกของคนนอกจากช่วยเกาะฟันแล้วมีความสำคัญอย่างไรอีก
ทพ.การุญ : ปกติในเรื่องสุขภาพของช่องปาก เราดูอยู่ 2 อย่าง คือ เรื่องฟัน เหงือก และอวัยวะภายในช่องปากอื่นๆ หน้าที่ในการทำงานของเหงือก ช่วยในการปกคลุมกระดูกที่อยู่ข้างล่างที่จะเป็นตัวรับเอารากฟันไว้ และยังมีหน้าที่ยึดรากฟันเอาไว้ ถ้าเหงือกมีอาการของการเกิดโรค หน้าที่ในการยึดฟันจะเสียไป ฟันจะโยก โรคที่ทำให้เราเสียฟันมี 2 โรคคือ โรคฟันผุที่เกิดกับตัวฟันเอง กับโรคที่เกิดจากเหงือกและอวัยวะรอบๆฟัน
นพ.วิชนารถ : เหงือกที่มีสุขภาพดีควรมีลักษณะอย่างไร และมีสีอะไร
ทพ.การุญ : เหงือกที่มีสุขภาพดีควรจะอยู่เต็มระหว่างช่องฟัน หรือเหงือกจะขึ้นเต็มไรฟัน ตรงนี้เป็นข้อสังเกตเพื่อดูสุขภาพของเหงือก (บริเวณที่ท่านชอบใช้ไม้จิ้มฟันเสียบเข้าไปในระหว่างฟัน) อีกลักษณะคือ เหงือกที่มีสุขภาพดีจะมีลักษณะแน่น ลักษณะคล้ายผิวส้ม มีสีในโทนเดียวกันกับสีของเยื่อบุในปาก เช่นคนที่ค่อนข้างคล้ำหน่อย เหงือกก็จะมีสีออกคล้ำ แต่ถ้าเหงือกใครมีสีแดงคล้ำหรือแดงอมน้ำเงิน อันนั้นเป็นเหงือกอักเสบ ซึ่งเราจะพบว่าบริเวณคอฟันขนาดกว้าง 2-3 มิลลิเมตร โดยรอบจะเป็นรอยเหมือนกับพวงมาลัยคล้องอยู่ เหงือกปกติควรจะเป็นสีชมพูอ่อน แต่ถ้าใครเกิดมีสีดำเป็นเหมือนพวงมาลัยคล้องอยู่ แสดงว่าท่านอาจมีพิษของโลหะหนักเข้าไป หรืออาจมีหินปูนเกาะ
นพ.วิชนารถ : เหงือกอักเสบที่เกิดขึ้นจะมีลักษณะอาการอย่างไร
ทพ.การุญ : อาการที่เห็นชัดคืออาการคันเหงือก ซึ่งเป็นอาการเริ่มแรกของการเกิดเหงือกอักเสบ ชาวบ้านทั้งหลายที่ชอบใช้มีดปลายแหลมมาขูดหรือเกาบริเวณรอบๆตัวฟัน จะทำให้เหงือกฉีกขาดและอักเสบขึ้นมาอีก ซึ่งจะเป็นอันตรายยิ่งขึ้น อีกลักษณะคือ เหงือกจะบวมเป็นลอนๆบริเวณเคลือบไรฟันและถ้าเคี้ยวอาหารหรือขยับปากยิ้มจะมีเลือดออก และยังพบว่ามีกลิ่นปากด้วย
นอกจากนี้เมื่อเหงือกบวมบางคนเอาเกลือป่นถูแล้วบอกว่ามันหายอักเสบ ที่จริงพอถูแล้วทำให้น้ำและเลือดที่คั่งอยู่ออกมาก็จะลดอาการบวม ซึ่งไม่ใช่การรักษาแต่จะทำให้มีการอักเสบช้ำขึ้นมาอีก
นพ.วิชนารถ : เมื่อมีอาการดังกล่าวจะต้องรีบไปพบแพทย์หรือไม่
ทพ.การุญ : จำเป็นมากที่จะต้องรีบรักษา เพราะลักษณะของเหงือกปกติจะอยู่เต็มซอกฟัน ไม่มีการร่น ถ้าเกิดเหงือกอักเสบในระยะเริ่มแรกแล้วรักษาทันที การอักเสบจะหายไป ดังนั้นเมื่อเริ่มเป็นจึงควรไปพบทันตแพทย์เพื่อกำจัดสาเหตุคือหินปูน ซึ่งเกิดจากการทำความสะอาดไม่ทั่วถึง มีคราบของเศษอาหารหรือแผ่นคราบฟันเกาะติดอยู่ นานวันเข้ามันก็แข็งตัวเป็นหินปูน และเป็นตัวทำให้เกิดการอักเสบของเหงือก เมื่อขูดหินปูนออกแล้ว ต่อไปเป็นหน้าที่ของทุกคนที่จะต้องแปรงฟันให้สะอาดและทั่วถึงก็จะไม่เกิดโรคเหงือกอีก
นพ.วิชนารถ : เมื่อเกิดอาการเหงือกอักเสบแล้วไม่ได้รับการรักษาจะมีผลเสียอย่างไร ต่อสุขภาพฟัน
ทพ.การุญ : ถ้าไม่รักษาจะเกิดผลเสียดังนี้
1. กลิ่นปาก จะใช้ยาบ้วนปากอะไรก็ไม่หาย
2. เมื่อเหงือกมีการอักเสบ ตัวเนื้อเหงือกจะมีการเสื่อมสภาพไป เหงือกจะร่น ฟันจะโยก จนในที่สุดจะหลุด
3. การสูญเสียประสิทธิภาพในการเคี้ยวอาหาร ในเมื่อฟันซึ่งเป็นตัวบดเคี้ยวไม่ดีเนื่องจากเหงือกอักเสบ ก็จะทำให้อาหารที่ผ่านเข้าไปในกระเพาะไม่ละเอียดเพียงพอ จะมีผลต่อการทำงานของกระเพาะอาหาร จะพบได้มากในคนสูงอายุที่ไม่มีฟัน จะมีอาการของอาหารไม่ย่อย ท้องอืดบ่อยๆ
นพ.วิชนารถ : คนที่ไม่มีฟันแล้วใช้เหงือกเคี้ยวอาหารจะมีผลเสียอย่างไรบ้าง
ทพ.การุญ : ผลเสียคือเรื่องระบบย่อยอาหาร เกิดปัญหาท้องอืด อาหารไม่ย่อยเป็นประจำ ที่สำคัญคือเหงือกไม่ได้สร้างมาเพื่อบดเคี้ยว เมื่อมีการใช้มากผิดหน้าที่ ก็จะมีการเปลี่ยนแปลงตัวของมันเอง อาจจะหนาตัวขึ้นผิดปกติ กลายเป็นพวกเนื้องอก
อีกลักษณะหนึ่งที่พบคือ คนที่สูญเสียฟันไปจะทำให้ระยะความยาวของใบหน้าสูญเสียไป และทำให้กล้ามเนื้อที่ทำงานในการบดเคี้ยวสูญเสียไปด้วย ถ้าเราไปใช้เหงือกบดเคี้ยวแทนฟัน กล้ามเนื้อแทนที่จะหดสัก 3 ซม. แต่เมื่อสูญเสียฟันไปทั้งบนและล่าง 2 ซม. ก็จะหด 5 ซม. การเกร็งตัวของกล้ามเนื้อก็จะสูงขึ้น จะเกิดอาการปวดเมื่อยของกล้ามเนื้อบริเวณใบหน้าและศีรษะ และอาการที่ตามมาก็คือ ปากจะปิดไม่สนิท น้ำลายไหลออกมาบริเวณมุมปาก กลายเป็นปากนกกระจอก หรือเกิดแผลมุมปากได้ง่าย
นพ.วิชนารถ : การรักษาสุขภาพฟันโดยการแปรงฟันและใช้ยาสีฟันจะช่วยได้หรือไม่
ทพ.การุญ : ปกติในการรักษาสุขภาพเหงือกให้ดี เราต้องแก้ที่สาเหตุ ถ้าเราสามารถขจัดเอาแผ่นคราบฟันออกได้ เหงือกเราก็มีสุขภาพดี ดังนั้นการรักษาโรคเหงือกคือการแปรงฟันที่ถูกวิธี ถ้าใครมีอาการเหงือกบวมในระยะเริ่มต้น ท่านควรแปรงฟันตามซี่ฟันให้เศษอาหารหรือคราบฟันมันออก ภายใน 2 วันก็จะกลับเป็นปกติได้ โดยไม่ต้องใช้ยาเลย ได้มีการทดลองในนักเรียนทันตแพทย์ อบรมให้มีการแปรงฟันให้ถูกวิธี โดยให้เขาหยุดแปรงฟัน 2 อาทิตย์ ก็จะมีเหงือกอักเสบขึ้น พอให้เขาแปรงฟัน 2 วัน เหงือกอักเสบหายหมด เพราะฉะนั้นการรักษาสุขภาพของเหงือกและการรักษาโรคเหงือกอักเสบ การแปรงฟันช่วยได้มาก แต่ไม่ใช่การแปรงฟันอย่างเดียวแล้วเหงือกจะดีตลอดไป จะต้องมีอาหารบำรุงรักษา ขอให้นึกถึงคุณภาพของอาหาร อย่าไปนึกถึงรสชาติอาหารที่ให้โปรตีนสูงจะช่วยให้เหงือกสมบูรณ์มากขึ้น
นพ.วิชนารถ : ขอให้อาจารย์แนะนำวิธีรักษาสุขภาพเหงือก
ทพ.การุญ : ขอเน้นว่าการรักษาสุขภาพเหงือกมี 2 ประเด็นคือ การรักษาความสะอาดและการได้รับอาหารที่เพียงพอ
การเคี้ยวอาหารพวกผักหรือผลไม้ต่างๆจะเป็นการนวดเหงือกไปในตัว แต่ถ้าเราเคี้ยวอะไรไม่ค่อยจะได้ ก็ช่วยได้โดยการนวดเหงือกหลังแปรงฟัน ใช้นิ้วมือเรานวดเพื่อกระตุ้นให้มีการไหลเวียนของโลหิตดีขึ้น