การที่คนเราจะมีสุขภาพที่สมบูรณ์นั้น ขึ้นอยู่กับปัจจัยหลายอย่าง ซึ่งสรุปเป็นองค์ประกอบได้ 4 อย่างด้วยกันคือ การส่งเสริมสุขภาพ การป้องกัน การรักษา และการฟื้นฟูสมรรถภาพ “การนวด” นี้เป็นวิธีการอย่างหนึ่ง ซึ่งสามารถบรรลุหลักการหรือองค์ประกอบทั้ง 4 นี้ได้ กล่าวคือ
การส่งเสริมสุขภาพ
หมายถึงการที่พยายามเสริมสร้างความแข็งแรงของร่างกาย และจิตใจให้อยู่ในภาวะที่สมบูรณ์ตลอดเวลา ซึ่งรวมทั้งอาหารการกินที่ถูกสุขลักษณะ การอาศัยอยู่ในสภาพที่ปราศจากมลภาวะ และการออกกำลังกายอย่างสม่ำเสมอ
การนวดเป็นประจำทำให้เพิ่มการไหลเวียนของเลือดไปทั่วร่างกาย ยืดเส้นเอ็นที่ตึงให้หย่อนลง ทำให้กล้ามเนื้อที่ตึงเครียดจากชีวิตประจำวันผ่อนคลายลง และรักษาความยืดหยุ่นของข้อไม่ให้ติดขัด ทั้งยังช่วยให้การทำงานของเนื้อเยื่อต่างๆดีขึ้น
การนวดหน้า ทำให้ผิวหนังบนใบหน้าเต่งตึงดูสดใสมีราศี ดังนั้น “การนวดจึงเสมือนยาอายุวัฒนะ” ซึ่งทำให้สุขภาพสมบูรณ์ในทางตรงและเป็นผลให้อายุยืนยาวขึ้นในทางอ้อม เนื่องจากปราศจากโรคภัยไข้เจ็บ
การป้องกันโรค
นอกจากการฉีดวัคซีนเพื่อป้องกันโรคระบาด การทำความสะอาดไม่ให้มีน้ำขังเป็นแหล่งเพาะยุง การมีสุขาภิบาลที่ถูกหลักอนามัยแล้ว การนวดมีส่วนช่วยในด้านกระตุ้นภูมิคุ้มกันของร่างกาย การนวดชนิดนี้มักจะค่อนข้างรุนแรง ทำให้ร่างกายพร้อมที่จะต่อสู้กับโรคภัยไข้เจ็บ
ในกรณีของผู้ที่อ่อนแอ หรือผู้สูงอายุต้องนอนอยู่บนเตียงเป็นเวลานาน การนวดช่วยป้องกันการเกิดแผลกดทับตามส่วนที่ผิวหนังหุ้มกระดูกอยู่ โดยอาจใช้ครีมนวดบริเวณนั้น ร่วมกับการเปลี่ยนแปลงท่าการนอนหรือการนั่ง
การตบบริเวณทรวงอกให้เสมหะออก ช่วยป้องกันการติดเชื้อในปอด หรือเสมหะอุดตามหลอดลม ทำให้หายใจไม่ออก ปอดจะแฟบลงได้ การหมั่นขยับข้อต่อทำให้ข้อต่อที่อยู่นิ่งๆ ไม่ใช้งานเป็นเวลานานไม่ติดขัด
การนวดบริเวณคอให้กล้ามเนื้อคอไม่เครียด จะป้องกันการปวดศีรษะได้
การรักษา
นอกจากยากิน ยาฉีด และการผ่าตัดแล้ว การนวดตามจุดต่างๆ เช่น จุดตามตำราการนวดแผนโบราณของไทย หรือจุดฝังเข็ม ทำให้รักษาโรคที่เกิดขึ้นทั้งภายในและภายนอกได้
การนวดฝ่าเท้า ทำให้เกิดปฏิกิริยาตอบสนองในส่วนอื่นของร่างกาย
การนวดกล้ามเนื้อหรือเส้นเอ็นรอบข้อต่อที่แพลงหลังจากเกิดการฉีกขาดแล้ว 24 ชั่วโมง ช่วยกระตุ้นให้ร่างกายมีการซ่อมแซมส่วนที่สึกหรอเร็วขึ้น
การกดขยี้ตามจุดที่พังผืดหรือแผลเป็นยึดติดตามข้อต่อ หรือกล้ามเนื้อ ทำให้การเคลื่อนไหวของข้อต่อสะดวกไม่เจ็บปวด
การนวดมีส่วนช่วยให้กล้ามเนื้อที่เป็นอัมพฤกษ์หรืออัมพาตฟื้นตัวเร็วขึ้น
การนวดช่วยให้เลือดดำไหลเข้าสู่หัวใจดีขึ้น ลดอาการบวมน้ำตามปลายมือ-ปลายเท้า และช่วยในกรณีเป็นเส้นเลือดขอด
การปิดเปิดประตูลมช่วยทำให้บริเวณปลายเท้าปลายมือมีเลือดไปเลี้ยงมากขึ้น
การนวดอย่างแผ่วเบาตามผิวหนังทำให้ลดความรู้สึกเจ็บปวดได้
การนวดหัวใจช่วยชีวิตคนได้
การนวดหลังจากคลอดบุตรร่วมกับการประคบ ช่วยให้มดลูกกลับเข้าสู่ตำแหน่งเดิมได้ง่าย ช่วยให้มีน้ำนมมากขึ้น
การฟื้นฟูสมรรถภาพ
หมายถึงหลังจากหายจากโรคแล้ว สามารถกลับเข้าสู่สังคมที่ตนเองอยู่ได้ หรือกลับเข้าทำงานเดิม หรือหาเลี้ยงชีพได้
บุคคลที่ต้องการการฟื้นฟูสมรรถภาพ ได้แก่ คนพิการและผู้ที่เป็นโรคเรื้อรัง การนวดช่วยทำให้กล้ามเนื้อที่ยังเหลืออยู่นำมาใช้งานได้ เพื่อช่วยเหลือตนเองให้มากที่สุด ช่วยให้ระบบไหลเวียนดีขึ้น
เป็นการฟื้นฟูให้เข้าสู่สภาพเดิมเร็วขึ้น ช่วยลดปวด ทำให้ประกอบกิจวัตรประจำวันได้ดี
ช่วยลดความเมื่อล้าจากการที่จะต้องใช้งานส่วนใดส่วนหนึ่งมากกว่าปกติ การนวดช่วยให้เกิดความรู้สึกตามผิวหนัง ข้อต่อ เป็นการกระตุ้นให้ร่างกายสนใจที่จะซ่อมแซมส่วนที่ชำรุดให้กลับฟื้นขึ้นมาเร็วขึ้น
จะเห็นได้ว่า “การนวด” มีส่วนช่วยให้มีสุขภาพดี ป้องกันโรค รักษาโรค ฟื้นฟูสมรรถภาพครบถ้วนกว่ายา หรือการผ่าตัด ซึ่งไม่สามารถบรรลุองค์ประกอบทั้ง 4 ดังที่ได้กล่าวไว้ในข้างต้นนี้ได้
ดังนั้นถ้าคนไทยทุกคนสามารถนวดตัวเองได้อย่างถูกต้องปลอดภัย เพื่อแก้ไขปัญหาปวดเมื่อย คลายเครียด เสริมสร้างสุขภาพ ฯลฯ ก็นับว่าเป็นการทำให้การนวดไทยมีบทบาทสำคัญในการสาธารณสุขมูลฐานได้อย่างเป็นจริง