กระแสโลกาภิวัตน์ทุนนิยมคุกคามไปทั่วทุกวงการ ไม่เว้นแม้แต่วงการแพทย์ วัฒนธรรม "ยาขอหมอวาน" ไทยแท้แต่โบราณจางหายไป ความเจริญทางเทคโนโลยีควบคู่มากับผลตอบแทนทางธุรกิจ หลายครั้งที่เราได้ยินคำว่าแพทย์พาณิชย์ ซึ่งกระทบทั้งความรู้สึกของสังคมแพทย์และประชาชนทั่วไป
สถาบันผลิตแพทย์ในประเทศไทยต่างตื่นตัวต่อการเปลี่ยนแปลงที่เกิดขึ้น ซึ่งส่งผลกระทบต่อบุคลากรทางการแพทย์และการให้บริการทางการแพทย์โดยเฉพาะอย่างยิ่ง "ตัวแพทย์" ซึ่งเป็นบุคคลสำคัญในการรักษาพยาบาลและเป็นเป้าสายตาประชาชนตลอดเวลา
ด้วยความตระหนักและให้ความสำคัญต่อปัญหาที่มีแนวโน้มรุนแรงขึ้น ได้มีการปรับหลักสูตรและวิธีการเรียนการสอน โดยเพิ่มมิติด้านจริยธรรมที่เน้นการรักษาพยาบาลด้วยหัวใจของความเป็นมนุษย์ (Humanized Health Care) ในแต่ละชั้นปีของการเรียนแพทย์ การจัดกิจกรรมให้นักศึกษาแพทย์ได้เรียนรู้ที่จะรู้จักคนไข้และญาติ ครอบคลุมมิติทางสังคม เพิ่มเติมจากองค์ความรู้และทักษะทางการบำบัดโรค เรียนรู้ที่จะบำบัดทุกข์ เพิ่มเติมจากการรักษาโรคให้หายอย่างเดียว
เตรียมพร้อมเพื่อสร้างหัวใจที่อยากดูแลคนไข้ด้วยความผูกพันระหว่างเพื่อนมนุษย์ มากกว่าความผูกพันระหว่างผู้ให้กับผู้รับบริการ
การปลูกฝังการดูแลคนไข้ด้วยหัวใจของความเป็นมนุษย์
คณาจารย์แพทย์หลายท่านเป็นแบบอย่างที่ดีในการปฏิบัติภารกิจประจำวันในการรักษาพยาบาลคนไข้ คณาจารย์หลายท่านมุ่งมั่นขยายผล เพื่อให้นักศึกษาแพทย์ได้สัมผัสประสบการณ์ชีวิตที่ดีมีคุณค่า คณาจารย์หลายท่านทุ่มเทเพื่อจัดกิจกรรมให้นักศึกษาได้มีโอกาสแลกเปลี่ยนเรียนรู้ด้วยตนเอง
ศูนย์แพทยศาสตร์ศึกษาชั้นคลินิกโรงพยาบาลแห่งหนึ่ง ได้ตระหนักถึงความสำคัญในการปลูกฝังแนวคิดการดูแลคนไข้ด้วยหัวใจของความเป็นมนุษย์ ให้กับนักศึกษาแพทย์ชั้นปีที่ 6 ซึ่งจะจบเป็นแพทย์รุ่นใหม่ในอนาคตอันใกล้นี้ เพื่อให้นักศึกษาแพทย์เรียนรู้และสร้างความเข้าใจด้วยตนเอง และสามารถนำไปใช้ในการดูแลรักษาพยาบาลคนไข้ในชีวิตประจำวันได้
ส่วนหนึ่งของกิจกรรม ได้ให้นักศึกษาแพทย์สะท้อนความคิด ความรู้สึกดีๆ ที่เป็นประสบการณ์ในการดูแลคนไข้ที่สร้างความประทับใจ
บทความนี้ขอนำเสนอประสบการณ์การเรียนรู้ของนักศึกษาแพทย์บางคน
► มะเร็งเม็ดเลือดขาว
เด็กอายุ 6 ขวบ เป็นโรคมะเร็งเม็ดเลือดขาว ได้รับการรักษาในโรงพยาบาลด้วยอาการไข้เรื้อรัง มีเลือดออกตามไรฟัน ได้รับการรักษาด้วยยาเคมีบำบัด เด็กมีอาการไข้สูง อาเจียน ปวดท้อง ถ่ายเหลว กินอาหารได้น้อย และร้องตะโกนปวดท้องตลอดเวลา
นักศึกษาแพทย์หญิงคนหนึ่งเป็นเจ้าของไข้ เธอเพียรพยายามพูดคุยกับเด็กชายคนนี้ทุกวัน จนเด็กยอมพูดด้วยและให้ตรวจรักษา และให้ความร่วมมือทำตามคำแนะนำ เธอทราบว่าเด็กอยากดูหนังเรื่องหนึ่งมาก จึงไปซื้อซีดีหนังมาฝาก เด็กดูหนังด้วยความสุขและยิ้มได้ ทำให้เธอมีความสุขมากและเรียนรู้ว่าการเข้าถึงจิตใจของคนไข้เป็นสิ่งที่สำคัญ
► มะเร็งลำไส้
นักศึกษาแพทย์หญิงคนหนึ่งได้เรียนรู้ผลกระทบในเรื่องความเจ็บไข้ต่อชีวิตคนคนหนึ่ง ซึ่งไม่เพียงกระทบต่อสุขภาพร่างกาย แต่ส่งผลกระทบต่อครอบครัวและสังคม เธอได้ดูแลคนไข้ชายอายุ 35 ปี เป็นมะเร็งลำไส้ที่กระจายไปที่ตับและต่อมน้ำเหลือง คนไข้เป็นหัวหน้าครอบครัว หาเลี้ยงภรรยาและลูก 2 คน รวมทั้งแม่อีก 1 คน คนไข้แสดงความเข้มแข็งเพื่อลดความกังวลของญาติ นักศึกษาแพทย์ค้นหาความรู้จากการสอบถามอาจารย์และจากอินเทอร์เน็ต เพื่อให้คำแนะนำคนไข้ เธอได้เรียนรู้วิธีการแจ้งข่าวร้าย รับรู้ถึงความรู้สึกของคนไข้วาระสุดท้ายของชีวิต และประทับใจกับความรักของคนในครอบครัว
► ถูกประทัดระเบิดใส่มือ
เด็กอายุ 13 ปี ถูกประทัดระเบิดใส่มือขวาซึ่งต้องถูกตัดนิ้วออกบางนิ้ว เด็กร้องไห้ เขาเล่นดนตรีทรัมเปต เมื่อถูกตัดนิ้วจะเล่นอย่างไร นักศึกษาแพทย์เจ้าของไข้ปลอบใจและให้กำลังใจ จนเด็กคลายความทุกข์และเริ่มมีความหวังที่ดีขึ้น และไม่ได้ซ้ำเติมที่เด็กเล่นประทัดเป็นเหตุให้นิ้วขาด
► อุบัติเหตุรถจักรยานยนต์
นักศึกษาแพทย์คนหนึ่ง ทำแผลเด็กชายอายุ 12 ปีคนหนึ่งทุกวัน เขาเป็นเด็กเกเร ไม่ตั้งใจเรียนหนังสือ ประสบอุบัติเหตุจากการขับขี่รถจักรยานยนต์ มีแผลขนาดใหญ่บริเวณหน้าท้อง แต่แรกเด็กมักร้องเอะอะโวยวายไม่ยอมให้ทำแผล นักศึกษาแพทย์สามารถตีสนิท จนเด็กยอมให้ทำแผลโดยดีจนแผลหาย ในขณะทำแผล เขาจะสอนให้เด็กกลับตัวเป็นคนดีและตั้งใจเรียนหนังสือ
ต่อมานักศึกษาแพทย์คนนี้ได้พบเด็กชายคนนี้อีกครั้ง เขาเลิกเป็นเด็กเกเร และกลับไปเรียนหนังสือด้วยความตั้งใจ
► น้ำตาลในเลือดต่ำ
นักศึกษาแพทย์หญิงคนหนึ่งกระตุ้นคุณยายที่มีระดับน้ำตาลในเลือดต่ำ เพราะไม่ยอมกินอาหาร โดยซื้อ นมเปรี้ยวซึ่งเธอชอบกินประจำไปฝากคุณยาย แล้วให้กินแข่งกัน สุดท้ายคุณยายติดนมเปรี้ยว และกินอาหารได้มากขึ้น คุณยายประทับใจและเล่าให้ใครต่อใครฟังถึงความดีของเธอเสมอ โดยแทนสรรพนามเธอว่า "ลูก" ทุกคำ
► เกาต์ ไตวายเรื้อรัง
คนไข้ชายเป็นโรคเกาต์ มีปุ่มนูนตามข้อต่างๆ มาด้วยอาการปุ่มนูนอักเสบเป็นหนองที่ข้อเท้าทั้ง 2 ข้าง รวมทั้งมีอาการไตวายเรื้อรังร่วมด้วย คนไข้ชอบดื่มสุราเป็นประจำ และมีปัญหาครอบครัว
นักศึกษาแพทย์ปี 4 คนหนึ่ง ได้รับมอบหมายให้ทำแผลคนไข้ทุกวัน คนไข้ให้ความร่วมมือในการักษาอย่างดี และเคารพนักศึกษาแพทย์คนนี้มาก เขาถ่ายทอดประสบการณ์หลายๆอย่าง รวมทั้งให้คำแนะนำเพื่อหลีกเลี่ยงโอกาสที่จะทำความผิดพลาดต่อชีวิต เกิดความสัมพันธ์ที่ดีเสมือนญาติ
"ผมได้เรียนรู้จากคนไข้ว่า ช่วงเวลาที่ประสบปัญหา ช่วยทำให้คนเราทบทวนและสรุปสาเหตุ และจะสามารถหาทางออกได้ในที่สุด ถ้าเรายังมีสติ" คือบทเรียนที่มีคุณค่าที่นักศึกษาแพทย์คนนี้ได้รับ
► มะเร็งกล้ามนื้อ
นักศึกษาแพทย์ปี 4 คนหนึ่งมีส่วนในการดูแลคนไข้ชายอายุ 27 ปี ที่เป็นมะเร็งของกล้ามเนื้อระยะสุดท้ายที่ต้นขาและต้องตัดขาทิ้ง คนไข้ได้รับอนุญาตให้ไปรักษาต่อที่บ้านแบบประคับประคอง คนไข้และนักศึกษาแพทย์คนนี้ต่างให้เบอร์โทรศัพท์และโทรศัพท์ติดต่อกันตลอด จนคนไข้เสียชีวิต
"บางครั้งสิ่งที่สำคัญที่สุดสำหรับคนไข้ระยะสุดท้าย เขาอาจจะไม่ได้ต้องการความเก่งกาจสามารถในการรักษาโรคของเรา แต่เขาอาจต้องการกำลังใจ และความจริงใจที่มนุษย์พึงมีต่อกัน" นักศึกษาแพทย์คนนี้สะท้อนความรู้สึก
"การดูแลคนไข้ด้วยหัวใจของความเป็นมนุษย์ คือการดูแลคนไข้ด้วยความรู้สึกที่คิดว่า คนไข้คือคนคนหนึ่ง ที่เราในฐานะคนอีกคนหนึ่งที่เป็นแพทย์เข้าไปให้ความดูแล โดยคิดว่าคนไข้กับเราเป็นเหมือนๆ กัน ต้องการหรือไม่ต้องการในสิ่งเดียวกัน" เป็นบทสรุปของนักศึกษาแพทย์คนหนึ่ง
การเรียนการสอนในเรื่องจริยธรรมเป็นเรื่องยากที่จะประเมินผลลัพธ์ได้อย่างเป็นรูปธรรม อย่างไรก็ดีการที่นักศึกษาแพทย์ได้มีโอกาสเรียนรู้ถึงชีวิตคนไข้ด้านต่างๆ ด้วยตนเองอย่างใกล้ชิด ได้รับรู้ถึงความรู้สึกของคนไข้และความรู้สึกของตนเอง ย่อมสร้างภูมิคุ้มกันด้านจริยธรรมที่ดีส่วนหนึ่ง ในการเผชิญต่อกระแสทุนนิยมในสังคม เพื่อให้การดำรงชีวิตแพทย์เป็นวิชาชีพที่มีเกียรติ และอยู่ในสังคมที่เปี่ยมด้วยศรัทธาและมีความสุข