ร่างกายคนเราเป็นองค์เอกภาพของสมดุลต่างๆ การกิน ดื่ม และขับถ่าย การเสริมสร้างและทำลาย ฯลฯ ดุลยภาพเหล่านี้มีอยู่ตั้งแต่ระดับเซลล์ที่เป็นหน่วยที่เล็กที่สุด จนถึงร่างกายทั้งหมดที่เป็นองค์รวม เมื่อดุลยภาพเหล่านี้เสียไป คนเราก็เจ็บป่วย
“กลไกการเกิดโรค” จะล่าสู่กันฟังถึงกระบวนการที่ร่างกายสูญเสียดุลยภาพเหล่านี้และเกิดโรคขึ้น เรียกกันด้วยภาษาที่ยุ่งยากว่า “พยาธิกำเนิด” ผู้จะเป็นหมอชาวบ้านแบบวิทยาศาสตร์พึงมีความรู้เรื่องนี้
ปอดบวม ปอดอักเสบ หรือนิวโมเนีย
ปอดบวม (Pneumonia) ก็คือ อาการอักเสบของเนื้อปอด คงยังจำได้ว่าอากาศที่เราหายใจเข้าผ่านจมูกเข้าสู่กล่องเสียง เข้าสู่หลอดลมใหญ่แล้วไหลเรื่อยไปยังหลอดลมเล็ก เข้าสู่ถุงลมปอด ที่ถุงลมนี้เองที่เราอาจจะเรียกรวมๆ ว่าเนื้อปอด
อาการอักเสบที่เกิดขึ้นมีสาเหตุได้หลายประการ ที่เราเรียกกันว่า ปอดบวมนั้น เป็นอาการที่เกิดขึ้นอย่างเฉียบพลัน
ทำไมบางคนจึงเป็นปอดบวม บางคนไม่เป็น
เชื้อโรคที่ทำให้เกิดโรคปอดบวมมีอยู่ 2 ชนิด คือ เชื้อไวรัสกับเชื้อแบคทีเรีย เชื้อไวรัสส่วนใหญ่ก็ล่องลอยปะปนอยู่กับฝุ่นละอองอากาศที่เราหายใจเข้าไป จะว่าไปแล้วเราทุกคนก็หายใจเอาอากาศอย่างเดียวกันเข้าไป แต่บางคนก็ไม่เคยเป็นปอดบวมาก่อน ส่วนแบคทีเรียนั้นเรารู้แล้วว่าในลำคอของเรามีแบคทีเรียอยู่มากมาย ที่สามารถลุกลามลงไปเติบโตในเนื้อปอดและก่อให้เกิดโรคปอดบวมได้ แต่ทำไมบางคนก็ไม่เคยเป็นโรคปอดบวมจากเชื้อแบคทีเรียเลยเล่า
ปอดของเราเป็นแหล่งที่ปราศจากเชื้อโรค อวัยวะที่เกี่ยวกับทางเดินหายใจที่อยู่ต่ำกว่ากล่องเสียงจะเป็นที่ที่เราไม่พบเชื้อโรคอยู่เลยโดยปกติหากปอดบวมเกิดขึ้นได้ ก็แปลว่าเราอาจจะสูดหายใจเอาไวราผ่านเข้าไปจนกระทั่งถึงเนื้อปอด หรือแบคทีเรียที่อยู่ในลำคอร่วงหล่นลงไป ทำให้เกิดอาการอักเสบในเนื้อปอด ส่วนปอดบวมที่เกิดจากการที่เชื้อแบคทีเรียพลัดหลงเข้าไปใจในกระแสเลือด แล้วลอยไปติดอยู่ในเนื้อปอดแล้วทำให้เกิดอาการอักเสบก็พบได้บ้าง แต่น้อยกว่าวิธีการเกิดโรค 2 ประการแรก
ระบบป้องกันการติดเชื้อที่ดีเยี่ยม
การที่บางคนไม่เป็นโรคปอดบวม ก็เนื่องจากร่างกายของเราได้สร้างระบบป้องกันเชื้อโรคไม่ให้เข้าสู่ปอดไว้อย่างสลับซับซ้อน (ด่านกักและทำลายเชื้อโรค) ก่อนที่มันจะเข้าไปยังปอด
เริ่มต้นด้วยประตูทางเข้าของทางเดินหายใจ ในจมูกของเรามีขนเพื่อกรองเอาฝุ่นละออง ตัวแมลง ไม่ให้พลัดหลงลงไปในทางเดินหายใจส่วนที่อยู่ลึกลงไป รอบๆ คอของเรามีต่อมน้ำเหลืองเรียงกันเป็นวงทำหน้าที่เป็นป้อมยามคอยดักเอาเชื้อโรคไม่ให้รุกล้ำเข้าไป ต่อมกลุ่มนี้ที่เรารู้จักกันดีก็คือ ต่อมทอนซิล
นอกจากนี้ เรายังมีลิ้นปิดเปิดกล่องเสียงที่เรียกว่า เอปิกลอตตีสลิ้นนี้จะทำงานปิดกล่องเสียงอันเป็นทางผ่านของทางเดินหายใจโดยอัตโนมัติ หากจะมีสิ่งแปลกปลอมที่ใหญ่ๆ เข้าไปและหากว่าสิ่งแปลกปลอมยังหลงเข้าไปในหลอดลมได้อีก ร่างกายก็จะมีปฏิกิริยาไอเพื่อขย้อนเอาสิ่งที่แปลกปลอมนั้นออกมานอกร่างกาย
ทางเดินหายใจตั้งแต่ระดับใต้กล่องเสียงลงไปจนถึงหลอดลมขนาดเล็ก ยังบุด้วยเซลล์ที่มีขนกวัดไปตลอดระยะทาง เซลล์พิเศษนี้มีหน้าที่พัดเอาสิ่งแปลกปลอมขนาดเล็กออกมา
นอกเหนือไปจากที่กล่าวมา เรายังมีทหารที่ทำหน้าที่เป็นภูมิคุ้มกันโดยเฉพาะ คอยกำจัดเชื้อโรคที่อาจจะพลัดหลงเข้าไปได้ สารจำพวกนี้เป็นโปรตีน ในทางเดินหายใจส่วนบน เราจะพบ IgA อยู่หนาแน่นเป็นพิเศษ IgA มีหน้าที่ทำลายไวรัสที่จะพลัดหลงเข้าไป แล้วยังมี IgG ที่อยู่ในซีรั่มและอยู่ในทางเดินหายใจส่วนล่าง ทำหน้าที่ยับยั้งการเจริญเติบโตของแบคทีเรียที่อาจจะเข้าไปในเนื้อปอด ทั้งนี้โดยอาศัยความช่วยเหลือจากเม็ดเลือดขาวบางตัว
เมื่อพิจารณาระบบป้องกันของร่างกายทั้งหมดนี้แล้วจะเห็นได้ว่าโรคปอดบวมไม่ได้เกิดขึ้นง่ายๆ เลย ในคนที่ระบบป้องกันดังกล่าวสามารถทำงานได้อย่างมีประสิทธิภาพสูง
แล้วทำไมจึงเป็นโรคปอดบวมได้
โรคปอดบวมที่เกิดขึ้นได้ก็เปรียบเสมือนกับการแพ้สงคราม เมื่อใดก็ตามที่ด่านป้องกันเชื้อโรคของเราด่านใดด่านหนึ่งหรือหลายๆ ด่านอ่อนแอลง เชื้อโรคที่รุกล้ำเข้าไปในทางเดินหายใจก็จะเป็นฝ่ายชนะ สามารถเข้าไปขยายตัวเพิ่มจำนวนเพื่อทำอันตรายแก่ร่างกายของเราจนเป็นโรคขึ้นมาได้
สาเหตุที่ทำให้ร่างกาอ่อนแอลง จนด่านป้องกันที่กล่าวมาหย่อนสมรรถภาพและเกิดโรคปอดบวมขึ้นได้ก็คือ แอลกอฮอล์ ควันบุหรี่ สองอ่างนี้ทำให้เซลล์ขนกวัดไม่สามารถทำหน้าที่ของมันได้เต็มที่ ความอ่อนแอของร่างกาย เช่น เด็ก คนแก่ คนที่เป็นโรคโลหิตจาง โรคขาดสารอาหาร เป็นต้น จะทำให้ภูมิต้านทานของร่างกายลดลง อากาศที่แห้งและเย็นจัด ทำให้เยื่อบุทางเดินหายใจแห้งและอ่อนแอลง จนเป็นจุดอ่อนที่ทำให้เชื้อโรคแทรกซึมเข้าไปทำอันตรายแก่ร่างกายได้
เชื้อโรคที่ทำให้เกิดโรคปอดบวม
ปอดบวมที่เกิดจากเชื้อไวรัส มักจะมีสาเหตุมาจากเชื้อไวรัสอินฟลูเอนซ่า ปอดบวมที่เกิดจากเชื้อแบคทีเรีย มักจะเกิดจากเชื้อนิวโมคอคคัสสเตรป นิวโมเนอี เอช.อินฟลูเอนซ่า และเครปเซียล่า เป็นต้น
อาการแสดงของโรคปอดบวม
อาการ ไอ ไข้สูง เจ็บหน้าอก หายใจหอบ เสมหะใสเหนียว เสมหะข้นหรืออาจจะมีเลือดปนก็พบได้ อาการทั้งหมดนี้จะเกิดขึ้นโดยรวดเร็ว
ในเด็กเล็กๆ อาจจะมีอาการไอเพียงเล็กน้อย ส่วนมากเด็กมักจะมีอาการตัวร้อนจัด หายใจหอบจนซี่โครงบุ๋ม และมักจะมีประวัติเป็นหวัดหรือไข้หวัดมาก่อน ถ้าเด็กมีอาการตัวเขียวและอ่อนเปลี้ยมาก ควรที่จะพาเด็กไปหาหมอโดยเร็ว
การวินิจฉัยและการรักษา
การวินิจฉัยแยกโรคว่าเป็นปอดบวมที่เกิดจากเชื้อไวรัส หรือเกิดจากเชื้อแบคทีเรียนั้น ต้องอาศัยหมอเป็นผู้ตัดสินโดยอาศัยประวัติการตรวจร่างกายอย่างละเอียด และอาจจะต้องเอกซเรย์ปอด
การรักษา หากเป็นปอดบวมที่เกิดจากเชื้อไวรัส ก็อาจจะไม่ต้องใช้ยาปฏิชีวนะ แต่ก็มีหมอหลายคนนิยมให้ยาปฏิชีวนะควบไปเลย เพื่อป้องกันการแทรกซ้อนของเชื้อแบคทีเรีย ทั้งนี้อาจจะต้องแล้วแต่อาการของคนไข้ด้วย
หากเป็นโรคปอดบวมที่เกิดจากเชื้อแบคทีเรีย ก็ต้องใช้ยาปฏิชีวนะที่เหมาะสมกับเชื้อที่เป็นต้นเหตุ เช่น เพนนิซิลลิน ใช้ทำลายเชื้อนิวโมคอคคัสได้ดี แต่จะใช้ไม่ได้ผลกับ อช.อินฟลูเอนซ่า เป็นต้น
การดำเนินของโรค
ปอดบวมที่เกิดจากเชื้อไวรัสจะหายไปได้เองภายใน 7 วัน ส่วนที่เกิดจากเชื้อแบคทีเรีย หากได้ยาปฏิชีวนะที่เหมาะสมแล้วจะหายไปภายใน 7-10 วัน แต่หากได้ยาที่ไม่สามารถฆ่าเชื้อได้ โรคก็จะลุกลามไปเป็นน้ำในเยื่อหุ้มปอด และมีหนองในเยื่อหุ้มปอดในที่สุด
การปฏิบัติตนเมื่อเป็นโรคปอดบวม
- เมื่อสงสัยว่าเป็นโรคปอดบวม ควรไปหาหมอเพื่อรับการวินิจฉัยที่ถูกต้อง
- พักผ่อนให้ดี เพื่อที่จะฟื้นไข้ได้รวดเร็ว
- ดื่มน้ำให้มาก
โรคปอดบวมเป็นโรคติดเชื้อชนิดหนึ่งที่สามารถรักษาให้หายขาดได้ ปัจจุบันเรามียาปฏิชีวนะที่สามารถเลือกใช้ได้หลายชนิด จึงทำให้อัตราการตายของโรคนี้เกือบจะเป็นศูนย์หากได้รับการรักษาทันท่วงที ผิดกับสมัยก่อนที่โรคปอดบวมเป็นสาเหตุของการตายที่สำคัญโรคหนึ่ง