การใช้ยาทุกชนิดต้องให้ถูกคน ถูกโรค ถูกทาง ถูกวิธี ถูกเวลา และถูกขนาด รวมทั้งถูกใจด้วย ทางที่ดีปล่อยให้คุณหมอใช้ปัญญา หรือวิจารณญาณว่า ยาอย่างไหน ชนิดใด เหมาะสมกับโรค หรือผู้ป่วยนั้นจะดีกว่า
ยาเป็นหนึ่งในปัจจัย 4 (หรือ 6) ในสิ่งจำเป็นสำหรับดำรงชีวิต
ยา อาหาร เครื่องนุ่งห่ม ที่อยู่อาศัยมากไปก็ไม่ดี น้อยไปก็ไม่ดี ลองพิจารณาดูอีกที ยาหนึ่งในนั้น ก็มีคุณสมบัติเหมือนกับที่กล่าวแล้ว มากไปก็ไม่ดี น้อยไปก็ไม่ดี ก็ต้องพอดีและที่สำคัญอีกอย่าง คือ ไม่จำเป็นจริง ๆ ก็ไม่ต้องใช้ ยาอยู่เฉย ๆ ก็ไม่ทำอะไรให้กับคนได้ ต่อเมื่อคน ได้รับ เข้าไปนั่นแหละ จึงจะทำอะไรต่อมิอะไรให้กับคน ไม่รักษาโรคก็เป็นพิษได้
การใช้ยาจึงต้องมีวิธี ซึ่งขอนำคำขององค์การเภสัชกรรม นำมาเผยแพร่กับประชาชนสั้น ๆ ว่า
“ถูกคน ถูกโรค ถูกทาง ถูกวิธี ถูกเวลา และถูกขนาด”
ขอเริ่มด้วย ถูกโรค ก่อน เช่น เป็นไข้ กินยาลดไข้, เป็นฝี อักเสบก็กินยาแก้อักเสบ ยาแก้อักเสบไม่ใช่ยาแก้หวัด หรือ ลดไข้
ถูกคน ต้องให้เหมาะสมกับเพศกับวัย ผู้หญิงกินยาของผู้หญิง เด็กก็กินยาของเด็ก กินยาของผู้ใหญ่อาจตายได้!
ถูกทาง ยากิน ก็ต้องใช้กิน ยาทาก็ต้องใช้ทา ยาเหน็บทวารหนัก หรือเหน็บช่องคลอดก็ต้องใช้ให้ถูกเรื่อง ถูกทาง ยาฉีดมีไว้สำหรับฉีด
ถูกวิธี เช่น ยาน้ำมักจะต้องให้เขย่าก่อนกิน โดยเฉพาะที่เป็นยาน้ำแขวนตะกอน (ชนิดมีผงละลายน้ำนั่นแหละ) ยาบางชนิดกัดกระเพาะ เช่น แอสไพริน หรือ ยาสเตียรอยด์ ก็ต้องกินหลังอาหาร หรือหลังจากดื่มนม ยาพาราเซตามอล ไม่ควรกินพร้อมกับนม
ถูกขนาด สำคัญมาก 1 ช้อนชา หรือ 1 ช้อนโต๊ะ 1 เม็ด ครึ่งเม็ด พวกช้อนทั้งหลาย ถ้าถามแพทย์ หรือเภสัชกร ผู้จัดยา ทราบปริมาณเป็นขนาด ซี.ซี. จะง่ายกว่ามาก เพราะขนาดช้อนไม่ค่อยจะเท่ากัน กินบ่อยแค่ไหน กินนานกี่วัน ก็ต้องถามให้ชัดเจน ยาบางอย่างกินวันละครั้ง หรือสองครั้ง
ถูกเวลา ยาไหนกินก่อน หรือหลังอาหาร ก็ต้องกินตามสั่ง เพราะยาจะได้ออกฤทธิ์ได้เหมาะสมกับโรค เช่น ยาก่อนอาหาร มักจะกินก่อนสักครึ่ง ถึง 1 ชั่วโมง ส่วนหลังอาหาร ควรจะกินอย่างน้อยหลังอาหารสัก 15 นาที
สุดท้าย ของแถม “ถูกใจ” ยาบางชนิดอาจยากที่จะหาให้ถูกใจคนไข้ ทั้งรสทั้งกลิ่นหรือชนิด สีสันต่าง ๆ อย่าได้ไปขอร้อง หรือแกมบังคับว่า ต้องยาอย่างโน้น ชนิดนี้ ยานอก ยาใน วุ่นวาย เซ้าซี้เอากับหมอผู้สั่งยา เพื่อความถูกใจของตัวเอง กรุณาปล่อยให้คุณหมอใช้ปัญญา หรือวิจารณญาณ ว่ายาอย่างไหน ชนิดใด เหมาะสมกับโรค หรือผู้ป่วยนั่นจะดีกว่า
คงพอจะทราบวิธีใช้ยาพอสังเขปนะครับ ...
น.พ. อำนาจ บาลี