“นี่เธอ กีฬาสีของโรงเรียนเมื่อวานนี้สนุกดีนะ ยายแก้วคนเก่งได้เหรียญจากวิ่งแข่งตั้ง 3 เหรียญแน่ะ”
“ยายแก้วนี่เก่งจริง ๆ นะ เพิ่งอยู่ชั้น ม.2 เท่านั้น ชนะพวกรุ่นพี่หมดเลย ได้ข่าวว่าเรียนหนังสือเก่งด้วยไม่ใช่หรือ”
“ถ้ายังงั้น กว่าจะถึง ม.6 คงจะเป็นดาราของโรงเรียนซีนะ เพราะเรียนก็เก่ง เล่นก็เด่นอย่างงี้น่ะ”
“ใช่ แต่น่าเสียดายนะ เธอสังเกตหรือเปล่าล่ะ ว่าพวกผู้ชายน่ะ มักเรียกเธอแบบล้อเลียนว่า ยายแก้วหน้าม้า”
“จริงสินะ ที่จริงยายแก้วก็สวยน่ารักดี แต่น่าเสียดายที่มีฟันหน้ายื่นมากไปหน่อย”
ที่จริงแล้วสภาวะฟันยื่น คางยื่น ฟันห่างเก ซ้อน เป็นที่สังเกตได้ชัด และได้ถูกกล่าวไว้ในวรรณคดีเก่า ๆ มานานแล้ว และมีรายงานจากการสำรวจในเด็กไทยว่าสภาวะดังกล่าวมีมากกว่าร้อยละ 10
ท่านอาจสังเกตได้จาก ลูกหลาน ญาติพี่น้อง เพื่อนฝูง หรือแม้แต่บุคคลที่ได้พบเห็นทั่วไปหลาย ๆ คนคงเป็นที่สะดุดตาว่า น่าจะสวย หรือหล่อกว่านี้ถ้าไม่มีปัญหาเรื่องฟัน ซึ่งเป็นสาเหตุให้เสียบุคลิกภาพไปไม่มากก็น้อย บางคนอาจจะเห็นได้ชัดว่า ลักษณะของฟันที่เก ยื่นนั้นเหมือนพ่อแม่ หรือบางรายอาจเหมือน ปู่ ย่า ตา ยาย ไกลออกไปโน่นก็ได้ ซึ่งเป็นที่ยอมรับกันว่าสาเหตุประการหนึ่งของการมีโครงสร้างของขากรรไกรและการเรียงตัวของฟังที่ผิดปกติเช่นนี้มาจากกรรมพันธุ์
แต่ยังมีสาเหตุหรือปัจจัยอีกหลายประการที่ชักนำให้เกิดภาวะ ฟันเก ฟันยื่นผิดปกติเหล่านี้ไม่ใช่เป็นมาแต่กำเนิด แต่เป็นมาจากสภาวะแวดล้อมในระหว่างการเจริญเติบโต ที่ไม่เหมาะสม ซึ่งส่วนใหญ่คงจะเป็นด้วยความรู้เท่าไม่ถึงการณ์มากกว่า ทั้งนี้เนื่องจากการเจริญเติบโตของขากรรไกร และการขึ้นของฟันเป็นไปอย่างช้า ๆ กว่าจะสังเกตเห็นการเปลี่ยนแปลงที่เกิดขึ้นชัดเจนอีกทีหนึ่ง ก็เป็นสภาพถาวรที่ยากจะแก้ไขแล้ว แท้ที่จริงแล้วสภาวะฟันเก ฟันยื่นที่มาจากสาเหตุหรือปัจจัยที่ไม่ใช่กรรมพันธุ์สามารถป้องกันได้ ซึ่งมีอยู่หลายประการ ตั้งแต่ในเด็กเล็ก จนถึงเด็กโตและแม้กระทั่งในผู้ใหญ่
ในเด็กเล็ก การดูดนมแม่เป็นวิธีการตามธรรมชาติที่ดีที่สุด แต่ในรายที่ต้องอาศัยนมขวดเสริมหรือเพิ่มเติม หัวนมยางที่ใช้กับนมขวดนั้น มีความสำคัญต่อการเจริญเติบโตของขากรรไกร และการงอกขึ้นของฟันน้ำนมด้วย กล่าวคือ ถ้าหัวนมยางนิ่ม หรือแข็งเกินไป ตลอดจนรูไหลของหัวนมยางที่มีขนาดเล็กหรือโตเกินไป จะทำให้การออกแรงดูดนมไม่พอดี ซึ่งจะไปมีผลต่อการกระตุ้นการเจริญของขากรรไกรในแต่ละช่วงอายุที่ไม่เท่ากัน และในที่สุดจะมีผลต่อการเรียงตัวของฟันที่ไม่ปกติได้
เมื่อเด็กโตขึ้นการดูดนิ้วมือ ก็เป็นสาเหตุหนึ่งที่พบได้บ่อยว่าจะนำไปสู่การมีฟันหน้าบนยื่นได้มาก ประการหนึ่ง ในบางรายจะเห็นได้ชัดทั้งในฟันน้ำนมและฟันถาวร ทั้งนี้เนื่องจากการดูดนิ้วมือไม่ว่าจะเป็นนิ้วโป้งหรือนิ้วอื่น เด็กจะออกแรงดูดมากและบ่อย ในขณะออกแรงดูด จะห่อปากและบีบให้เพดานบนสูงขึ้น ไปตามรอยนิ้วมือ ในขณะนั้นการเจริญเติบโตของเพดานและขากรรไกรบนจะถูกบังคับให้เป็นไปตามรูปปาก ผลก็คือขากรรไกรบนจะจะเป็นมุมแหลม และฟันที่งอกตามขึ้นมาบนขากรรไกรบนนี้จะรวบเข้าหากันทำให้มีลักษณะฟ้าหน้าบนยื่นต่อไป อย่างไรก็ดี การดูดนิ้วมือเป็นลักษณะการแสดงออกทางด้านจิตใจของเด็กด้วย ดังนั้น การห้ามการดูดนิ้วมือในเด็กจำเป็น จะต้องพิจารณาผลกระทบทางด้านจิตใจของเด็กควบคู่ไปด้วย
การสูญเสียน้ำนมช้าหรือเร็วเกินไป ก็เป็นสาเหตุให้ฟันถาวรเก ซ้อนได้มากด้วย ในรายที่ไม่มีการดูแลรักษาฟังน้ำนมให้ดีพอปล่อยให้มีฟันผุลุกลามจนต้องสูญเสียฟันน้ำนมก่อนกำหนด ทำให้การใช้ฟันบดเคี้ยวอาหารไม่ได้เต็มที่ และเป็นผลให้ต้องกินอาหารอ่อนเกินไปในเด็ก ทำให้การออกแรงขยับเขยื้อนขากรรไกรน้อยเกินไป ดังนั้น การกระตุ้นการเจริญเติบโตของขากรรไกรและการงอกของฟัน ก็อาจผิดปกติไปได้ วิธีป้องกันจึงควรให้ความสำคัญของฟันน้ำนม และดูแลรักษาให้คงสภาพ สามารถใช้งานได้ตามอายุ ในทางตรงกันข้าม ในรายที่ฟันน้ำนมอยู่นานเกินไป ไม่หลุดออกตามอายุเพื่อให้เนื้อที่สำหรับฟันถาวรที่จะขึ้นมาแทนที่ใหม่เพียงพอ เป็นผลมาจากรากฟันน้ำนมไม่ละลายมากพอ ฟันน้ำนมซี่นั้น ๆ จึงไม่โยกคลอนและหลุดได้เองตามธรรมชาติ ในกรณีเช่นนี้ ก็ต้องไปถอนฟันน้ำนมซี่นั้นออก มิฉะนั้นแล้ว ฟันถาวรซี่ใหม่จะขึ้นมาเบียดในเนื้อที่ ที่จำกัด เป็นผลให้ฟันเก ซ้อนต่อไป
ในเด็กโต ฟันถาวรแต่ละซี่จะต้องได้รับการดูแลรักษาให้ดี เพื่อเก็บฟันไว้ใช้ชั่วชีวิต ในรายที่ปล่อยให้ฟันถาวรผุรุนแรง โดยเฉพาะฟันกรามถาวรซี่แรก ซึ่งงอกขึ้นมาโดยไม่ได้ทดแทนฟันน้ำนมซี่ใด และงอกเมื่ออายุประมาณ 6 ขวบ ทำให้พ่อแม่เข้าใจผิดว่าเป็นฟันน้ำนม จึงปล่อยปละละเลย ไม่ได้ดูแลรักษาให้ดีพอ และนับได้ว่าเป็นฟันถาวรซี่ที่ถูกถอนออกไปมากที่สุดซี่หนึ่ง การสูญเสียฟันกรามถาวรซี่นี้ เป็นผลให้ฟันซี่ข้างเคียงเอียงล้มเข้าหาช่องว่างนี้ ซึ่งธรรมชาติพยายามจะปิดช่องว่างที่มีอยู่ และอาจเป็นสาเหตุให้ฟันถาวรที่งอกตามขึ้นมาภายหลังรวนเร ทำให้เกิดสภาพฟันเก ซ้อน ตามมาได้ มีกระทั่งในผู้ใหญ่ การสูญเสียฟันถาวรไปโดยไม่สมควร และถ้าไม่ได้รับการฟื้นฟูสภาพโดยการใส่ฟันปลอมที่เหมาะสมแล้ว การปล่อยให้มีช่องว่างไว้ ฟันถาวรซี่ข้างเคียงก็อาจล้มเข้าหาช่องว่างนั้น ๆ เป็นผลให้ฟันที่เหลือเก ซ้อน ห่างได้เช่นกัน นอกจากนี้ยังมีผลให้การสบฟันและการทำงานของข้อต่อของขากรรไกรผิดปกติจากการที่ฟันล้ม เก ได้ด้วย
การแก้ไขฟันที่ยื่น เก ซ้อน ห่าง
เมื่อเกิดสภาพฟันยื่น ฟันเก แล้ว ไม่ว่าจะเป็นโดยกรรมพันธุ์หรือสาเหตุใดก็ตาม ทันตแพทย์สามารถทำการแก้ไข เพื่อให้ฟันทำหน้าที่ในการบดเคี้ยวได้ตามปกติ และเสริมบุคลิกภาพส่วนบุคคลได้โดยการจัดฟัน หรือในบางรายที่ยุ่งยาก ซับซ้อน ก็อาจใช้วิธีการทางศัลยกรรมร่วมไปกับการจัดฟันได้ด้วย
วิธีการจัดฟันในบางรายที่ฟันเก ซ้อนมาก เช่น ในรายที่มีฟันเขี้ยวโผล่ออกนอกการเรียงตัวของฟันซี่อื่น ๆ ไม่มีช่องว่างพอที่จะจัดฟันให้เรียงตัวเสมอหน้ากันได้ ก็จำเป็นจะต้องถอนฟันถาวรซี่ฟันกรามน้อยบางซี่ออก เพื่อให้มีเนื้อที่พอที่จะจัดฟันที่เหลือให้เรียงตัวได้อย่างสวยงาม และเมื่อจัดฟันเรียบร้อยแล้วจะต้องไม่มีช่องว่างในภายหลัง
การจัดฟันจำเป็นจะต้องทราบสภาพของกระดูกและใบหน้าตลอดจนคาดคะเน การเจริญ เติบโตของขากรรไกรและใบหน้าในอนาคตด้วย ซึ่งจะทราบได้โดยการเอกซ์เรย์ ใบหน้าทำให้สามารถวางแผนในการรักษาได้ถูกต้องยิ่งขึ้น
การจัดฟัน มีกรรมวิธีที่ยุ่งยากพอสมควร โดยจะต้องใส่เครื่องมือบังคับการเคลื่อนที่ของฟัน และในบางกรณีบังคับการขยายตัวของขากรรไกรร่วมไปด้วย ในการเคลื่อนที่ฟันให้อยู่ในทิศทางที่ถูกต้องนั้น จะ ต้องใช้แรงที่พอเหมาะและเป็นไปอย่างช้า ๆ แต่ให้คงสภาพถาวร
เครื่องมือในการจัดฟันอาจเป็นชนิดที่ถอดออกทำความสะอาดนอกปากได้ หรือเป็นชนิดติดแน่นกับฟันข้างเคียง ทั้งนี้โดยใช้ลวดเป็นตัวที่ออกแรงยึดและคอยควบคุมบังคับให้การเคลื่อนที่ของฟันเป็นไปตามที่วางแผนไว้ จึงสังเกตได้ว่า ผู้ที่กำลังได้รับการจัดฟันอยู่ จะมีลวดให้เห็นอยู่ในปาก ซึ่งเป็นภาระที่จะต้องดูแล ทำความสะอาดให้มากเป็นพิเศษ เพราะลวดเหล่านี้เป็นที่เกาะของเศษอาหารและคราบจุลินทรีย์ในปาก อันอาจเป็นสาเหตุให้เกิดโรคฟันผุได้ง่าย ดังนั้น ผู้ที่จะรับการจัดฟันได้จึงต้องเป็นเด็กที่โตพอสมควรและมีฟันถาวรแล้ว สามารถดูแลรักษาฟันให้สะอาด ได้เป็นอย่างดี เพื่อมิให้เกิดผลข้างเคียง ที่ไม่พึงประสงค์จากการจัดฟัน ไม่ว่าจะเป็นโรคฟันผุ หรือโรคเหงือกอักเสบก็ตาม
เนื่องจากการเคลื่อนที่ของฟัน จำเป็นต้องเป็นไปอย่างช้ามาก ๆ การจัดฟันแต่ละรายจึงต้องใช้เวลานานเป็นปี ๆ แล้วแต่สภาพของฟันที่เก ซ้อนว่ารุนแรงมากน้อยเพียงใด ยิ่งอายุมากขึ้น การเคลื่อนตัวของฟัน ก็ต้องใช้เวลามากขึ้น ดังนั้น ในผู้ใหญ่ การจัดฟันจึงใช้เวลานานยิ่งขึ้น ระยะเวลาที่เหมาะสมในการจัดฟันอยู่ในช่วงอายุ 10-20 ปี เพราะมีฟันถาวรขึ้นมาพอแล้ว และเป็นระยะวัยรุ่นที่รักสวยรักงาม เข้าใจ และอดทนกับการใส่เครื่องมือ และรู้จักดูแลทำความสะอาดช่องปากได้ถูกต้อง แต่ถ้าพ่อแม่สังเกตว่าลูกของตนมีฟันเก ฟัน-ยื่น ตั้งแต่เด็กเล็กแล้ว การไปปรึกษาทันตแพทย์จัดฟันแต่เนิ่น ๆ เป็นการดี เพราะจะได้รับการแนะนำให้ค่อย ๆ แก้ไขเป็นขั้นตอน ซึ่งในระยะแรก ที่ยังใส่เครื่องมือจัดฟันไม่ได้ ก็อาจไม่ใช้วิธีการป้องกันบางประการ เช่น การกำหนดระยะเวลาการถอนฟันน้ำนม ที่เหมาะสม การแก้อุปนิสัยที่ไม่พึงประสงค์บางประการ เป็นต้น
จะเห็นได้ว่า ทันตแพทย์สามารถเอาชนะความผิดปกติต่าง ๆ ได้ และแม้กระทั่งการเปลี่ยนโครงสร้างของขากรรไกรที่ติดตัวมาจากกรรมพันธุ์ให้ดีขึ้นได้โดยการจัดฟัน ซึ่งแม้จะยุ่งยาก แต่ก็จะช่วยให้การทำงานของฟันและขากรรไกรเป็นไปโดยปกติ ซึ่งเป็นประเด็นสำคัญของการจัดฟัน นอกเหนือไปจากการเสริมบุคลิกภาพและความสวยงามที่เป็นผลพลอยได้ อย่างไรก็ดี เนื่องจากการจัดฟันเป็นวิชาเฉพาะทางที่ต้องใช้วิชาความรู้และวัสดุอุปกรณ์พิเศษมากมาย ค่าใช้จ่ายในการจัดฟันจึงค่อนข้างแพง ทั้งนี้ ท่านก็อาจหลีกเลี่ยงการจัดฟันได้ ถ้ารู้จักสาเหตุของการเกิดฟันยื่น เก ซ้อน ดังกล่าวข้างต้น และคอยดูแลให้เด็กมีการใช้ฟันและขากรรไกร ทำหน้าที่อย่างเหมาะสม ตลอดจน คอยดูแลรักษาฟันน้ำนมและฟันถาวร ไม่ให้เป็นโรคฟันผุลุกลามรุนแรง จนเป็นเหตุให้องสูญเสียฟันเสียก่อนกำหนด ก็จะเป็นการลดอุบัติการของความผิดปกติของความผิดปกติของฟันได้ทางหนึ่ง และจะสามารถช่วยป้องกันบุตรหลานของท่านให้พ้นจากสภาวะแก้วหน้าม้าที่ไม่พึงประสงค์ได้ด้วย