อันว่าลักษณะอาการของไข้เหือดเมื่อเริ่มจับไข้ ให้ตัวร้อน ปวดศีรษะ ให้ผิวหนังเบ่งแดงไปทั่วตัว ให้เมื่อยไปทั่วร่างกาย ให้ร้อนภายใน ให้คอแห้งเจ็บคอ กระหายน้ำ ให้ไอ จามบ่อยๆ มีเม็ดผุดขึ้นตามตัว แต่เม็ดยอดไม่แหลมเหมือนหัด ถ้าขึ้นในตาทำให้ตาแดงมีขี้ตามาก
อาการที่จัดไข้นั้น ไม่จับ เซื่อมซึมเหมือนไข้อื่นๆ เป็นแต่ไม่มึนมัวหน้าตาอยู่เสมอๆ เมื่อเม็ดผุดออกมาเห็นแล้ว อาการที่ตัวร้อน ปวดศีรษะมึนมัวหน้าตานั้น ก็จะค่อยคลายลง บางทีลุกขึ้นนั่งเดินได้
นี่เป็นลักษณะไข้เหือด
ไข้เหือดอาจเป็นพิษได้มากเพราะเมื่อเริ่มเป็นไข้นั้น คนไข้กินของแสลงเข้าไป (หมอโบราณพูดถึงเรื่องของแสลง แต่ปัจจุบันอาจไม่มี) เช่น กินของหมักของดอง บูดเปรี้ยวต่างๆ ข้าวเหนียว น้ำตาล น้ำกะทิ น้ำมัน เนื้อสัตว์สดๆ มีคาวจัด เผือกมัน และผักดิบๆ เพราะคนไข้เจ็บป่วยไฟธาตุอ่อนไม่สามารถย่อยอาหารได้ดี ทำให้ท้องขึ้นเฟ้อ อุจจาระทำพิษต่างๆ เป็นทวีคูณมากยิ่งขึ้น อาการจึงมีพิษมากดังนี้ ให้ตัวร้อนจัด ให้เซื่องซึมมึนมัวเป็นกำลัง เมื่อเม็ดเหือดผุดเห็นแล้วตัวก็ยังร้อนอยู่ อาการมึนซึมยังไม่หาย จนเม็ดจมแล้ว ตัวก็ยังร้อนอยู่ หรือเดี๋ยวร้อนเดี๋ยวเย็น
อาการอย่างนี้เมื่อเม็ดยุบหรือจมหมดแล้ว มักจะทำให้ท้องเสีย อุจจาระเหลว และอุจจาระบ่อยๆ บางทีมีเสมหะปนออกมาด้วย และมีเมือกมัน เหม็นเน่า บางครั้งเหมือนมีหนองและเลือดติดมากับอุจจาระด้วย อาการคล้ายไข้รากสาด เป็นเพราะพิษของแสลงและพิษร้อนภายใจ ทำให้ลำไส้อักเสบ ทำให้อุจจาระไหลเน่าบางทีเป็นสีน้ำล้างเนื้อ
คัมภีร์หมอโบราณว่าไว้ เมื่อไข้นี้หายแล้ว กินของแสลงดังกล่าวเข้าก็กลับมีพิษทางท้อง ลำไส้ และอุจจาระได้ แต่การรักษาทางแผนใหม่ คงไม่มีของแสลง
นี่ผู้เขียนเป็นหมอโบราณก็เขียนอย่างโบราณ เพื่อคนจะได้รู้บ้าง และอะไรๆ ของเก่าๆ ที่ยังดีอยู่ก็มี จึงได้เขียนเปิดเผยให้ได้รู้ ได้สังเกตดูอาการว่าตรงกับที่บอกไว้หรือไม่
ยาโบราณที่รักษาโรคนี้คือ
ยาต้ม รากซิซี่ รากหญ้านาง รากคนฑา รากท้าวยายม่อม รากมะเดื่อชุมพร
วิธีทำ เอาน้ำหนักประมาณสิ่งละ 30 กรัม หรือย่างละ 1 กำมือ ต้ม
วิธีใช้ ผู้ใหญ่กินมื้อละ 3-4 ช้อนโต๊ะ เด็กมื้อละ 2 ช้อนชา ถึง 1 ช้อนโต๊ะ กินได้ทุก 3-4 ชั่วโมง
ยาผง ผักกระโฉม ใบสันพร้าหอม ใบฝ้ายแดง ใบสันพร้ามอญ ใบพรมมิ ใบพิมเสน หญ้าใต้ใบ
วิธีทำ เอาน้ำหนักเท่าๆ กัน ทำความสะอาดตัวยาให้ดี บดทำผง
วิธีใช้ ผู้ใหญ่กิน 1 ช้อนกาแฟ เด็ก ครึ่งช้อนกาแฟ กินละลายน้ำสุก ทุก 4 ชั่วโมง
ถ้าจะแก้เหือดที่ท้องเสีย ให้ละลายกับน้ำใบชาต้มกิน
สรรพคุณ
แก้ไข้เหือด ไข้หัด ไข้สุกใสดำแดง แก้ซาง เด็กตัวร้อน แก้ร้อนใน กระหายน้ำ แก้ไข้ แก้ตัวร้อนปวดศีรษะ
หมายเหตุ
ยาผลบดให้สะอาดดีแล้วเก็บใส่ขวดที่สะอาดปิดจุกขวดให้แน่น เก็บใช้ได้เป็นปี
ตัวอย่างดังกล่าหาได้ไม่ยาก ทำไว้กินดีราคาไม่แพง ผู้เขียนก็ทำไว้กินเอง