ยาแผนโบราณต้องใช้น้ำกระสายยา เพราะหมอโบราณมีความประสงค์จะให้ยาที่ต้องใช้น้ำกระสายนั้น มีฤทธิ์หรือสรรพคุณแรงพอที่จะต้านทานโรคหรือให้หายจากโรคภัยไข้เจ็บเร็วขึ้น จึงต้องใช้น้ำกระสายยา หรือใช้น้ำกระสายยาเพื่อให้ยานั้นกินง่ายขึ้น เพื่อความสะดวกต่อผู้ใช้ เพราะยาโบราณกินยากกลิ่นและรสไม่น่ารับประทาน ด้วยเหตุนี้จึงต้องใช้น้ำกระสายยา น้ำกระสายยาได้จากสิ่งต่อไปนี้
น้ำกระสายยาได้จากน้ำสะอาดหรือน้ำต้มสุก ไม่มีเชื้อโรค เป็นน้ำสำหับละลายยากิน ทั้งยาเม็ดและยาผงแล้วกลืนลงไปพร้อมกับยานั้น ทำให้กลืนงายและยาไม่ติดคอ
น้ำกระสายยาได้จากต้นไม้ ใบหญ้า หรือแร่ธาตุและสัตว์ เอาสิ่งดังกล่าวที่ต้องการอย่างหนึ่งมาต้ม ฝน หรือตำ แล้วบีบคั้นเอาน้ำหรือสิ่งเหล่านั้นมาเจือปนหรือผสมกับยากิน ประโยชน์ของน้ำกระสายยา เพื่อให้กลืนกินยาได้ง่าย ไม่ฝืดคอ ไม่ติดคอคนไข้และลดความขมของยาลงได้บ้าง เพื่อให้ฤทธิ์ยานั้นตรงตามจุดหมาย หรือตรงตามความประสงค์ของหมอ และนำฤทธิ์หรือสรรพคุณยาวิ่งไปได้เร็ว หมอโบราณถือว่าน้ำกระสายยานี้เป็นส่วนสำคัญอย่างหนึ่งที่ทำให้โรคหายเร็วขึ้น
เมื่อได้กล่าวถึงน้ำกระสายยาแล้วว่ามีความสำคัญอย่างไรบ้าง ต่อไปนี้ก็จะกล่าวถึงน้ำกระสายยาแก้โรคและแก้ไข้ต่างๆ ซึ่งหมอโบราณเคยใช้สืบต่อกันมาและมีสรรพคุณดี เมื่อถึงคราวจำเป็นอาจจะใช้ได้ทันที โดยที่เรามียาหอมอยู่หนึ่งขนาน อาจเป็นยาหอมอะไรก็ได้ที่มีอยู่ และให้เปลี่ยนเป็นน้ำกระสายยาเองตามอาการของโรค
น้ำกระสายยาแก้โรคต่างๆ
แก้ไข้ตัวร้อน เอาน้ำดอกไม้ละลายกิน
แก้หอบ เอาลูกประคำดีความต้มเอาน้ำละลายยากิน
แก้ร้อนในกระหายน้ำ เอารากบัวหลวง ต้มเอาน้ำละลายยากิน
แก้สวิงสวายครั่นเนื้อครั่นตัว ใช้น้ำซาวข้าวหรือน้ำจันทน์เทศ ละลายยากิน
แก้บิด เอาหัวกระทือ หัวไพล หรือหัวกระชายหมกไฟ ฝนเอาน้ำละลายยากิน
แก้ท้องเดิน ใช้เปลือกแคแดงและเปลือกมะเดื่อชุม ต้อมเอาน้ำละลายยากิน
ถ่ายไม่หยุด เอาทับทิมทั้ง 5 คือ ต้น ดอก ราก ลูก ใบ ต้นกับน้ำปูนใส เอาน้ำละลายยากิน
แก้เบื่ออาหาร หรือรับประทานอาหารไม่มีรส เอาเถาบอระเพ็ด ก้านสะเดา ลูกผักชี ต้มเอาน้ำ ละลายยากิน
แก้อาเจียน เอาลูกยอต้ม เอาน้ำ ละลายยากิน
แก้สะอึก เอรารากทรงบาดาล รากมะกล่ำเครือ รากมะอึก ต้มเอาน้ำละลายยากิน
แก้ขัดเบา เอาแก่นสน ไม้สัก สารส้ม เท่าๆ กัน ต้มเอาน้ำละลายยากิน
แก้นอนไม่หลับ เอารากชุมเห็ดไทย น้ำตาลกรวด ต้มเอาน้ำละลายยากิน
แก้ไข้สตรีมีครรภ์ ออกดำ ออกแดง เอาลูกผักชี ชะเอม บดเป็นผงละลายน้ำมะพร้าวอ่อนรุมไฟละลายยากิน
แก้กระษัย เบาแดง เอากาฝาก มะม่วงพรวน ต้มเอาน้ำละลายยากิน
ให้เจริญอาหาร เอาโกศหัวบัว ชะเอมเทศ ต้มเอาน้ำละลายยากิน
แก้ซางขึ้นปากคอเด็ก เอาดีงูเหลือม ละลายน้ำ เอาน้ำละลายยากิน
แก้ผิดสำแดง หรือแสลง เอาเหมือดคน พญามือเหล็ก รากมะปราง เปรี้ยว- มะปรางหวาน ฝนกับน้ำซาวข้าวละลายยากิน
แก้ไข้ ใจหงุดหงิด เอาหญ้าฝรั่นต้มเอาน้ำเป็นกระสาย
แก้น้ำลายเหนียว เอาเมล็ดเทียนดำห่อผ้า ต้มเอาน้ำละลายยากิน
ตัวอย่างน้ำกระสายยาที่หมอโบราณเคยใช้สืบเนื้อต่อกนมาและได้ผล หมอโบราณยังใช้กันมาทุกวันนี้ ท่านผู้อ่านที่สนใจจะใช้นำกระสายยาดังกล่าวนี้บ้างก็ได้ เพราะบางอย่างเป็นของหาง่ายทำใช้ได้ง่าย เพราะบางท่านก็มียาหอมประจำตัวอยู่แล้ว ถ้าได้น้ำกระสายยาที่ดี ตรงกับอาการที่เป็นก็จะได้ประโยชน์มากขึ้น โดยผู้เขียนยินดีและไม่สงวนสิทธ์