⇒ชื่ออื่น
ผักขาวปืน, ผักปืน, ผักปึม (ภาคเหนือ); ขึ่งฉ่าย, ฮั่งขึ่ง (แต้จิ๋ว); ฉินฉ้าน, ฮั่นฉิน (จีนกลาง); Garden Celery, Smallage
⇒ ชื่อวิทยาศาสตร์
Apium graveolens Linn. วงศ์ Umbelliferae
⇒ ลักษณะต้น
เป็นพืชล้มลุกอายุ 1-2 ปี มีกลิ่นหอมฉุน ลำต้นกลวงกลม ต้นสูง 30-50 ซม. ใบรวม มีใบย่อย 2-3 คู่ ก้านใบรวมอาจยาว 36-45 ซม. ใบย่อยที่อยู่ชั้นล่างมีก้านใบยาวกว่าใบย่อยที่อยู่บนสุด ใบย่อยกว้าง 5 ซม. ขอบใบแยกเป็นแฉกลึก แต่ละแฉกเป็นรูปสามเหลี่ยม ช่อดอกคล้ายซี่ร่ม ยอดดอกแผ่เป็นรัศมี ดอกเล็กเป็นแบบสมบูรณ์เพศ ผลกลมยาวประมาณ 1.5 มม. มีกลิ่นหอม เป็นพืชที่ชอบความชื้นเย็นเจริญได้ดีในดินทราย ในที่ที่มีอากาศหนาวและอยู่บนเขา คื่นไช่จะมีอายุได้ถึง 2 ปีและให้ผลในปีที่สอง แต่ในที่ราบมีอายุปีเดียว ให้ผลครั้งเดียว เป็นพืชที่ต้องให้ความสนใจดูแล หมั่นให้ปุ๋ยและรดน้ำ จึงจะงอกงามดี
⇒ ส่วนที่ใช้
ทั้งต้น ผล สดและแห้ง
⇒ สรรพคุณ
ทั้งต้น ลดความดันโลหิต แก้นิ่วมีปัสสาวะเป็นเลือด แก้ฝีฝักบัว
ทั้งต้นและเมล็ด ขับลม ทำให้เจริญอาหาร บำรุงประสาท ทำให้หลับ เป็นยากระตุ้นและขับปัสสาวะ
ราก แก้โรคไข้ข้อรูห์มาติค เก๊าท์ เป็นยาบำรุงและขับปัสสาวะ
⇒ ตำรับยาและวิธีใช้
ภายใน ต้นสด 30-60 กรัม คั้นเอาน้ำ หรือต้นแห้ง 10-15 กรัม ต้มน้ำดื่มและบดเป็นผง ทำเป็นยาเม็ดลูกกลอนกินภายนอก ตำละเอียดแล้วพอก
⇒ รายงานทางคลีนิค
1.ลดความดันโลหิตและลดโฆเลสเตอรอลในเลือด
คึ่นไช่สด (ไม่เอาราก) ล้างให้สะอาด คั้นเอาแต่น้ำ เติมน้ำผึ้งหรือน้ำเชื่อมจำนวนเท่ากัน ดื่มครั้งละ 40 มิลลิลิตร วันละ 3 ครั้ง (อุ่นก่อนดื่ม) ทดลองในผู้ป่วย 16 ราย ได้ผล 14 ราย ไม่ได้ผล 2 ราย โดยทั่วไปความดันโลหิตเริ่มลดลง หลังจากกินยาแล้วหนึ่งวัน มีบางรายที่ความดันเริ่มลดลงหลังจากกินยาไปแล้ว 4 วัน ผู้ป่วยจะรู้สึกเองว่าอาการดีขึ้น นอนหลับดี ปริมาณปัสสาวะมากขึ้น
รากคึ่นไช่สด 10 ต้น ล้างให้สะอาดและตำให้ละเอียด ใส่พุทราจีน (แห้ง) 10 ลูก ต้มน้ำแบ่งดื่มเช้า-เย็นเป็นเวลา 15-20 วัน ใช้ในผู้ป่วยที่มีความดันโลหิตสูง หลอดเลือดหัวใจตีบ และมีระดับโฆเลสเตอรอลสูงเกินกว่า 200 มิลลิกรัมต่อเลือด 100 มิลลิลิตร (มก.%) ในจำนวน 21 ราย พบว่า 14 รายมีโฆเลสเตอรอลลดลง 8-75 มิลลิกรัมต่อเลือด 100 มิลลิลิตร (มก.%) รากคึ่นไช่สดจะให้ผลในการรักษาดีกว่าชนิดแห้ง ปริมาณยาที่ใช้เพิ่มให้ได้ตามความเหมาะสม
2.ปัสสาวะขุ่นขาว (chyluria)
ใช้คึ่นไช่ต้นเขียว (ส่วนโคนมีสีเขียวต้นมักเล็กและสั้นกว่าคึ่นไช่ต้นขาว) โดยใช้ส่วนโคนต้นติดรากครั้งละ 10 ต้น (ถ้ารากมีขนาดเล็กเส้นผ่าศูนย์กลางน้อยกว่า 2 ซม. ให้เพิ่มปริมาณ) ล้างให้สะอาดเติมน้ำ 500 มิลลิลิตร กิน 2 ครั้งเช้า-เย็น ตอนท้องว่าง ดื่มติดต่อกันเป็นเวลานาน ในผู้ป่วย 6 ราย หลังจากการใช้ยาไป 3-7 วัน ได้ผล 5 ราย
3.ผลต่อเชื้ออสุจิ ให้ผู้ทดลองอายุ 20-24 ปี จำนวน 7 คน กินผักคึ่นไช่คนละ 85 กรัมต่อวันเป็นเวลา 6-8 สัปดาห์ติดต่อกัน (ยกเว้นเสาร์-อาทิตย์) พบว่า หลังจากกินผักคึ่นไช่ไปแล้ว เชื้ออสุจิจะลดลงจากค่าเฉลี่ยปกติ เกินร้อยละ 50 ภายในเวลา 1 สัปดาห์ 4 คน ภายใน 2 สัปดาห์ 2 คน และภายในเวลา 3 สัปดาห์ 1 คน
หลังจากหยุดกินผักคึ่นไช่แล้ว จำนวนเชื้ออสุจิจะค่อยๆ เพิ่มจำนวนสูงขึ้นจนเข้าสู่ระดับปกติ ภายใน 8-13 สัปดาห์ ผลของผักคึ่นไช่ต่อการทำงานของเชื้ออสุจิ ไม่ปรากฏเป็นที่แน่นอนชัดเจน ปริมาณน้ำเชื้ออสุจิก็ไม่ปรากฏว่ามีการเปลี่ยนแปลงที่สำคัญแต่อย่างใด