บริการรถโดยสารที่สมศักดิ์ศรีแห่งความเป็นคน

รายงานข่าวรถขนเด็กไปโรงเรียนถูกชนจนนักเรียนบาดเจ็บและเสียชีวิตเกลื่อนถนน 2 วัน ติดกัน ชวนให้เกิดคำถามว่า หลักประกันความปลอดภัยทางถนนอันเป็นสิทธิขั้นพื้นฐานของพวกเขามีอยู่จริงหรือ.
ผู้เขียนขอตั้งประเด็นเพื่อให้สังคมช่วยกันพิจารณาว่าจะจัดหลักประกันความปลอดภัยทางถนน แก่เด็กวัยเรียนได้อย่างไร

ประการแรก ขอให้พิจารณาที่ตัวคนขับ ถ้าผู้โดยสารจะปลอดภัย เราต้องการคนขับรถโดยสารคุณภาพ หมายถึง คนขับที่มีแรงจูงใจพอเพียงที่จะทำงานด้วยความตระหนักอย่างสูงต่อความปลอดภัยของผู้โดยสาร. ลองพิจารณากันดูเถอะครับว่ามีความเป็นไปได้สักเพียงใดที่สังคมจะเรียกร้องจิตสำนึกความปลอดภัยจากคนขับรถโดยสารหรือรถบรรทุกก็ตาม ในเมื่อ...
 ก. สังคมมองอาชีพพวกเขาว่าต่ำต้อย ในขณะที่คนขับเครื่องบินโดยสารเรายกย่องว่า เป็นกัปตัน. 

 ข. รายได้ของพวกเขา ขึ้นอยู่กับการวิ่งทำเที่ยวให้ได้มากๆ เท้าที่เหยียบคันเร่งจึงต้องทำงานหนักกว่า คนขับรถทั่วไป.

ถ้าเปรียบเทียบคนขับรถขนเด็กไปตายตามข่าวกับคนขับรถของบริการรับส่งนักเรียนที่พ่อแม่กระเป๋าหนัก หรือคนขับรถโค้ชสำหรับนักท่องเที่ยวต่างประเทศ ก็คงจะถึงบางอ้อว่า แรงจูงใจคงจะต่างกันลิบลับในด้านค่าตอบแทน ทั้งในรูปเงินเดือนและสวัสดิการความมั่นคงของอาชีพ.

แรงจูงใจเป็นพื้นฐานสำคัญของการพัฒนาและธำรงรักษาองค์ประกอบที่สองคือ ทักษะและความรู้ในการขับรถให้ปลอดภัย. ผู้ประกอบการที่มีแรงจูงใจเพียงพอก็จะใส่ใจต่อความพร้อมทางร่างกายของคนขับ เช่น หมั่นตรวจสอบระดับแอลกอฮอลก่อนขึ้นขับ วางระเบียบปฏิบัติให้คนขับตรวจสอบสภาพรถเป็นประจำสม่ำเสมอ เพื่อจะได้ซ่อมบำรุงรถให้พร้อมใช้งานอย่างปลอดภัย นอกจากเพ่งเล็งไปที่คนขับรถโดยสาร ต้องไม่ลืมว่าอุบัติเหตุส่วนใหญ่มักมีคู่กรณีจึงต้องดำเนินมาตรการทางกฎหมายที่จริงจังเพื่อส่งเสริมคุณภาพของคนขับรถทุกคันบนถนน. 

ประการที่สอง กรณีที่เป็นข่าวเป็นอุทาหรณ์ที่ดีว่ารถนักเรียนคุณภาพ คือหลักประกันถัดไป. เราต้องการให้ลูกหลานได้นั่งรถที่ได้มาตรฐานความปลอดภัยทั้งในด้านการลดโอกาสเกิดอุบัติเหตุ ระบบเบรกเอบีเอสเป็นหนึ่งในอีกหลายมาตรฐานประเภทนี้ที่ควรกำหนดเป็นเงื่อนไขในการจดทะเบียนรถโดยสารและรถบรรทุก. มาตรฐานประเภทถัดไปคือ มาตรฐานเพื่อการป้องกันหรือบรรเทาความรุนแรงจากการบาดเจ็บเมื่อเกิดอุบัติเหตุ. ตัวอย่างเช่น เข็มขัดนิรภัยประจำที่นั่งผู้โดยสาร ตัวถังรถที่มั่นคงแข็งแรงพอที่จะถ่ายแรงปะทะออกจากห้องโดยสารให้มากที่สุดตัวถังที่มีขนาดใหญ่พอที่จะให้ผู้โดยสารได้นั่งอย่างปลอดภัยไม่แออัดอย่างที่ทำกับรถขนปศุสัตว์หรือสินค้า เพราะชีวิตคนมีค่ามากกว่าอย่างเทียบไม่ได้.
รถนักเรียนคุณภาพยากที่จะเกิดขึ้นได้ หากปล่อยให้กลไกตลาดทำงานโดยลำพัง รัฐบาลควรถือว่ารถนักเรียนเป็นบริการรถโดยสารสาธารณะที่รัฐควรให้หลักประกันความสะดวกปลอดภัยให้สมศักดิ์ศรีแห่งความเป็นคน ไม่ปล่อยให้บริการรถโดยสารสาธารณะ (ขนคน) เป็นไปเช่นเดียวกับการขนสินค้าหรือปศุสัตว์ อย่างที่เป็นอยู่ จนเกิดโศกนาฏกรรมซ้ำซาก. รัฐบาลควรนำมาตรการทางการเงินและกฎหมายมาใช้อย่างเหมาะสมและทันสมัย เพื่ออุดช่องโหว่ของกลไกตลาด.

ประการที่สาม ถนนคุณภาพ หมายถึง ถนนที่สร้างและบำรุงรักษาเพื่อความสะดวกและปลอดภัยในการจราจรขนส่ง สองสิ่งนี้ควรได้สมดุล. การจราจรขนส่งจึงจะเป็นไปโดยเอื้อประโยชน์แก่ประชาชนอย่างสมศักดิ์ศรีแห่งความเป็นคนและยั่งยืน. รัฐบาลและองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นควรจัดสรรงบประมาณสร้างถนนอย่างน้อยร้อยละ 1 เพื่อการตรวจสอบความปลอดภัยตั้งแต่ขั้นตอนการออกแบบไปจนถึงก่อสร้างและบำรุงรักษา ให้ความสำคัญมากขึ้นกับการติดตั้งอุปกรณ์นิรภัยทางถนน เช่น ราวกันตก (guard rail) แถบสั่นสะเทือน (rumble strip) สันชะลอความเร็ว (speed hump) แสงสว่าง เป็นต้น และคอยเฝ้าระวังแก้ไขจุดอันตรายบนถนนอย่างต่อเนื่อง. ในยุโรป วงเวียนมีบทบาทมากในการควบคุมการจราจรบริเวณทางแยก สหรัฐอเมริกาและออสเตรเลียกำลังคล้อยตามแนวโน้มในยุโรป เพราะวงเวียนช่วยชะลอความเร็ว เบี่ยงกระแสจราจรที่ขัดแย้งกันให้รุนแรงน้อยลง และไม่สิ้นเปลืองค่าบำรุงรักษาเหมือนสัญญาณไฟจราจร แถมยังสามารถออกแบบ ให้มีทัศนียภาพงดงาม เจริญตาเจริญใจได้.
 ประการที่สี่ การกำกับการจราจรขนส่งคุณภาพ หมายถึง การจัดองค์ประกอบทั้ง 3 ประการข้างต้นให้เป็นไปเพื่อความสะดวกปลอดภัยโดยยึดเอาคุณภาพชีวิตของประชาชนเป็นสำคัญ. ทั้งนี้ประเด็นที่ควรให้ความสำคัญมากขึ้น ได้แก่ 

 1. การแทรกแซงกลไกตลาดดังกล่าวข้างต้น โดยนัยยะนี้ ผู้เขียนเห็นว่า เศรษฐศาสตร์การขนส่งจราจรเป็นเครื่องมือสำคัญที่หน่วยงานของรัฐควรพิจารณา นำมาใช้ให้จริงจังมากขึ้น. ในด้านบริการสุขภาพ ประเทศไทยนับได้ว่ามีความก้าวหน้าในระดับสากลเพราะอาศัยเศรษฐศาสตร์สาธารณสุขเป็นเครื่องมือสำคัญในการพัฒนานโยบายหลักประกันสุขภาพถ้วนหน้า (นโยบาย 30 บาทรักษาทุกโรค). 

 2. ส่งเสริมอำนาจต่อรองของสังคมเพื่อบริการคุณภาพ ใช่หรือไม่ว่า ครอบครัวที่ลูกหลานตาย  บนถนนอย่างน่าอนาถตามข่าว คือตัวแทนของครอบครัวไทยส่วนใหญ่ที่เกือบจะไม่มีอำนาจต่อรองใดๆ เพื่อกำหนดชะตากรรมบนถนนของตนเอง. พวกเขาไม่มีทางเลือกที่ปลอดภัยและสะดวกจึงจำยอมให้ลูกหลานต้องไปโรงเรียนบนอานจักรยานยนต์บ้าง รถสองแถวบ้าง กระบะท้ายปิคอัพบ้าง. กลไกรัฐจึงควรสร้างอำนาจต่อรองให้ครอบครัวไทยโดยสร้างทางเลือกในการจราจรที่สะดวกปลอดภัย เช่น ในระยะทางใกล้ให้มีเลนจักรยานสำหรับเด็กๆ ได้ขี่ไปโรงเรียน อย่างปลอดภัยโดยมีชนวนคอนกรีตแบ่งช่องจราจรโดยเฉพาะ. ในระยะทางไกลให้มีรถนักเรียนคุณภาพ หรือรถโดยสารสาธารณะคุณภาพ. การให้สัมปทานและควบคุมสัมปทานเดินรถโดยสารสาธารณะควรเป็นไปโดยอาศัยการประเมินคุณภาพบริการโดยสำรวจความเห็นผู้ใช้บริการรายไตรมาสอย่างสม่ำเสมอทั้งด้านความสะดวก ปลอดภัยและราคาค่าบริการ และทำให้ช่องทางร้องเรียนผ่านหมายเลขโทรศัพท์ 1584 ศักดิ์สิทธิจริง สะท้อนความต้องการของประชาชนได้จริงและทันการณ์.

 3. การสืบสวนสาเหตุเพื่อแก้ไขให้ตรงจุด แทนที่จะใช้การคาดเดา ควรสืบสวนอุบัติเหตุจราจร รายใหญ่อย่างเป็นระบบตามหลักวิชาการ เพื่อให้รู้สาเหตุ  ที่แน่ชัด. การด่วนสรุปว่าคนขับประมาทบ้าง หลับในบ้าง อย่างที่มักปฏิบัติกันเนืองๆ ไม่ช่วยให้เข้าใจเหตุปัจจัยอันหลากหลายที่มักประกอบเข้าด้วยกันอย่างสลับซับซ้อน จึงสาวไม่ถึงรากของปัญหา. ในประเทศพัฒนา road acciden reconstruction เป็นเทคนิคที่ช่วยคลี่คลายปมปัญหาที่ยุ่งยากซับซ้อนได้ ทำนองเดียวกับการสืบสวน กรณีเครื่องบินตก.

ผู้เขียนเชื่อว่า มีความเป็นไปได้มากที่จะพัฒนาบริการรถโดยสารสาธารณะให้สมศักดิ์ศรีแห่งความเป็นคนแก่ลูกหลานไทยและประชาชนส่วนใหญ่ เมื่อคำนึงถึง ศักยภาพของหน่วยงานต่างๆ ศักยภาพของสถาบันวิชาการและศักยภาพทางการเงิน ที่ไม่เพียงจำกัดเฉพาะงบประมาณปกติ แต่ยังมีแหล่งทุนอื่นๆ เช่นกองทุนคุ้มครองผู้ประสบภัยจากรถ กองทุนเพื่อความปลอดภัยในการใช้รถใช้ถนน กองทุนสนับสนุนการสร้างเสริมสุขภาพ เป็นต้น.

(ศาสตราจารย์นายแพทย์ไพบูลย์ สุริยะวงศ์ไพศาล)