สู่แนวทางตรวจไข้เลือดออกด้วย โปรตีนจากไวรัส

แพทย์ไทยเร่งศึกษาโปรตีนที่ถูกสร้างจากไวรัสไข้เลือดออก พบความเกี่ยวข้องกันระหว่างปริมาณของโปรตีนชนิดนี้กับความรุนแรงของโรคและผลพลอยได้ ยังนำไปสู่การพัฒนาชุดตรวจวัดโปรตีนชนิดนี้เพื่อค้นหาเชื้อไข้เลือดออกภายในเลือดได้อีกด้วย.

โรคไข้เลือดออกเป็นปัญหาสาธารณสุขที่สำคัญของประเทศไทย ดังที่จะเห็นได้ว่ามีผู้เสียชีวิตจากการติดเชื้อโรคไข้เลือดออกอยู่เป็นจำนวนไม่น้อยทุกปี โดยที่ผู้ป่วยและเสียชีวิตส่วนหนึ่งนั้นเป็นเด็ก. เป็นที่ทราบกันดีแล้วว่า การติดเชื้อไข้เลือดออกนั้นเกิดจากผู้ป่วยถูกยุงลายกัด เมื่อเชื้อไวรัสเข้าสู่กระแสเลือดก็จะมีการเพิ่มจำนวนในร่างกายและมีผลกระทบกับระบบต่างๆ ของร่างกาย.

ดร. แพทย์หญิงปนิษฎี อวิรุทธ์นันท์ คณะแพทยศาสตร์ศิริราชพยาบาล ผู้ทำวิจัยโครงการ "บทบาทของโปรตีน NS1 กับพยาธิกำเนิดของไข้เลือดออก" ซึ่งสนับสนุนโดย สำนักงานกองทุนสนับสนุนการวิจัย (สกว.) กล่าวถึงความสนใจในการทำวิจัยเรื่องนี้ว่า "พยาธิกำเนิดคือ กลไกที่ทำให้เกิดพยาธิสภาพหรืออาการในผู้ป่วย ซึ่งอาการของโรคไข้เลือดออกที่พบแบ่งออกได้เป็น 2 กลุ่มใหญ่ๆ คือ ไข้เดงกี่ (dengue fever) และไข้เลือดออกชนิดรุนแรง (dengue hemorrhagic fever) ความแตกต่างก็คือ  ในกลุ่มที่มีอาการรุนแรงสารน้ำหรือพลาสมาจะรั่วออกมาจากหลอดเลือด การวิจัยในปัจจุบันยังไม่สามารถอธิบายสาเหตุที่พลาสมารั่วออกนอกหลอดเลือดได้.

งานวิจัยชิ้นนี้มีความตั้งใจที่จะศึกษาบทบาทของโปรตีนชนิดหนึ่ง ซึ่งสร้างขึ้นโดยไวรัสไข้เลือดออกที่มีชื่อว่า NS1 (nonstructural 1) ซึ่งอาจมีผลต่อการรั่วของพลาสมาออกมานอกหลอดเลือดหรือไม่ ทั้งนี้โปรตีน NS1 นั้นเป็นโปรตีนที่ไม่ได้อยู่บนผิวของไวรัส โดยปกติแล้วไวรัสจะมีโปรตีนอยู่ที่เปลือกหลายชนิด แต่ไม่พบว่าในภาวะที่ไวรัสอยู่นอกเซลล์มีโปรตีนชนิดนี้อยู่บนผิวนอกของไวรัสเลย. เมื่อไวรัสเข้าสู่เซลล์ร่างกายของผู้ติดเชื้อ โปรตีน NS1 จะถูกสร้างขึ้นจากภายในเซลล์และถูกส่งขึ้นมาอยู่นอกเซลล์ (ที่ติดเชื้อ) มาสู่ที่ผิวด้านนอกหรือปล่อยออกสู่นอกเซลล์ ซึ่งหมายความว่า จะสามารถตรวจพบโปรตีนชนิดนี้ได้ เมื่อมีการติดเชื้อไวรัสไข้เลือดออกภายในเซลล์เท่านั้น.

การศึกษาโปรตีน NS1 ของไวรัสไข้เลือดออกในครั้งนี้ เน้นการศึกษาคุณสมบัติของโปรตีน NS1 กับความสามารถในการกระตุ้นระบบภูมิคุ้มกันของร่างกาย ทั้งในส่วนที่อยู่บนผิวเซลล์และส่วนที่ปล่อยออกมาจากเซลล์ที่ติดเชื้อ โดยที่โปรตีน NS1 ที่อยู่บนผิวเซลล์จะได้มาจากการนำเซลล์เพาะเลี้ยงที่ติดเชื้อไข้เลือดออก เพื่อทำการผลิตโปรตีนชนิดนี้ในรูปแบบที่อยู่บนผิวเซลล์. ส่วนโปรตีน NS1 แบบที่ปล่อยออกมานอกเซลล์ จะถูกสกัดแยกและทำให้บริสุทธิ์ออกมาจากน้ำเลี้ยงเซลล์ที่ติดเชื้อไวรัสโดยวิธีจำเพาะ หลังจากนั้นจึงนำโปรตีนที่ได้ทั้ง 2 ชนิดมาศึกษาความสามารถในการกระตุ้นระบบภูมิคุ้มกัน ผลที่เกิดขึ้นจากการกระตุ้นภูมิคุ้มกันชนิดนี้เป็นผลให้เกิดโปรตีนจำเพาะกลุ่มหนึ่ง ซึ่งมีคุณสมบัติในการทำให้เกิดการรั่วของพลาสมาได้ และยังพบว่าปริมาณของโปรตีน NS1 ในเลือดมีความสัมพันธ์กับระดับความรุนแรงของโรคอีกด้วย.

ดร. แพทย์หญิงปนิษฎี กล่าวถึงการประยุกต์ใช้ต่อเนื่องจากงานวิจัยชิ้นนี้ว่า "จากการคิดค้นการแยกแยะและศึกษาโปรตีน NS1 ทำให้สามารถนำกระบวนการดังกล่าวนั้นมาพัฒนาเป็นชุดตรวจวัดโปรตีน NS1 ของไวรัสไข้เลือดออกในเลือดของผู้ป่วย ซึ่งจะสามารถทำให้บอกได้ว่าผู้ป่วยติดเชื้อไข้เลือดออกหรือไม่. การตรวจโดยวิธีนี้มีข้อดีต่างจากวิธีการตรวจหาเชื้อไวรัสโดยตรง เพราะว่าโปรตีนชนิดนี้จะอยู่ในกระแสเลือดได้นานกว่าเชื้อไวรัส และมีกรรมวิธีการตรวจที่ง่ายและมีราคาถูกกว่า ยิ่งเราตรวจพบว่าผู้ป่วยติดเชื้อไข้เลือดออกอย่างแน่ชัดเร็วขึ้นเท่าไร โอกาสที่จะรักษาเพื่อป้องกันความสูญเสียก็จะยิ่งมีมากขึ้นเท่านั้น"

งานวิจัยต่อเนื่องคือการพิสูจน์ว่าบทบาทของ NS1 ที่พบในเซลล์เพาะเลี้ยงนั้น เมื่อนำมาศึกษาในผู้ป่วยจริงจะให้ผลไปในทางเดียวกันหรือไม่ ถ้าใช่อาจส่งผลต่อการรักษาผู้ป่วยโดยการให้ยาเพื่อหยุดปฏิกิริยาการสร้างกลุ่มโปรตีนจำเพาะดังกล่าวในผู้ป่วยที่มีอาการไข้เลือดออกอย่างรุนแรงได้.