คุยกันวันปีใหม่

มีความรู้สึกว่าปีระกาที่เพิ่งลาจากไปนี้ช่างดุเหลือเกิน เพราะมีข่าวภัยพิบัติเกิดขึ้นแทบทุกมุมโลก. นับแต่ภัยธรรมชาติที่ต่อจากสึนามิ (ปลายปี 2546) ก็มีพายุเฮอริแคน แผ่นดินไหว น้ำท่วม ซึ่งมีความร้ายแรงมากที่สุดในรอบหลายปีที่ผ่านมา. นอกจากนี้ก็ยังมีภัยสงครามและการก่อการร้ายที่เกิดขึ้นในหลายภูมิภาค รวมทั้ง 3 จังหวัดภาคใต้ของเรา. ภัยธรรมชาติเป็นปรากฏการณ์ที่เป็นไปตามวัฏจักรของโลกเรา รุนแรงมากบ้างน้อยบ้างสลับกันไป. ข้อสำคัญประเทศและชุมชนต่างๆ ต้องศึกษาและหาทางเตรียมความพร้อมที่จะรับมือกับมัน เพื่อให้เกิดความสูญเสียให้น้อยที่สุด. ส่วนภัยที่เกิดจากน้ำมือมนุษย์ด้วยกันนั้นเกิดจากการแข่งขันแย่งชิง การเข้าครอบงำ ความขัดแย้งทางความคิด ความเชื่อ คงต้องใช้เวลาอีกยาวนานในการสร้างระบบโลกที่มีความสมานฉันท์และสันติสุขอย่างยั่งยืน.

ท่ามกลางวิกฤตการณ์ต่างๆ ก็ได้เห็นความเป็นหนึ่งเดียวของโลกเรา นับแต่ข่าวสารที่เชื่อมโยงถึงกันจากทุกมุมโลก ไม่ว่าจะเกิดเหตุที่ไหน ก็สามารถรับรู้จากจอโทรทัศน์ได้แทบจะทันทีที่เกิดเหตุ. ขณะเดียว กันก็ได้เห็นความร่วมมือช่วยเหลือที่ประเทศต่างๆ  หยิบยื่นให้แก่ประเทศที่ได้รับภัยพิบัติ. ตรงนี้คือความงดงาม และจะเป็นพื้นฐานหนึ่งในการวิวัฒนาการสู่ ความสมานฉันท์ของสังคมโลกต่อไปในอนาคต.

ตัวอย่างความสมานฉันท์ที่เกิดขึ้นในวงการสาธารณสุขทั่วโลก ก็คือ ความร่วมมือของประเทศต่างๆ ในการรับมือกับการระบาดของไข้หวัดนกที่เกิดในภูมิภาคเอเชีย ซึ่งมีการระบาดในหมู่สัตว์ปีกอย่าง ต่อเนื่องมา 2 ปีซ้อนและต่างก็กลัวว่าเชื้อ H5N1 อาจกลายพันธุ์ให้สามารถติดจากคนสู่คน ซึ่งคาดว่าอาจมีการระบาดใหญ่และคร่าชีวิตผู้คนจำนวนมากทั่วโลก. การพบไข้หวัดนกในคน (แม้จะมีไม่มาก แต่ก็รุนแรง) นั้น ได้เปลี่ยนแปลงวิธีดูแลรักษาอาการไข้และไข้หวัด กล่าวคือ แพทย์ทุกคนจะต้องมีความตระหนักในการวินิจฉัยโรคไข้หวัดนกเมื่อพบอาการไข้หรือไข้หวัดไว้เสมอ เนื่องเพราะการวินิจฉัยและการรักษาไข้หวัดนกตั้งแต่ระยะแรกเริ่มจะช่วยให้มีการพยากรณ์โรคที่ดี.
 

ส่วนปัญหาที่ได้รับความสนใจภายในวงการสาธารณสุขของบ้านเราในปีที่ผ่านมา คงหนีไม่พ้นปัญหาการขาดแคลนแพทย์และปัญหาการฟ้องแพทย์.
ปัญหาแรกเกิดขึ้นต่อเนื่องในช่วง 2-3 ปีที่ผ่านมา โดยเฉพาะอย่างยิ่งการขาดแคลนแพทย์ในโรงพยาบาลชุมชนและโรงพยาบาลทั่วไป ซึ่งกระทบต่อคุณภาพบริการและการส่งเสริมความเข้มแข็งแก่หน่วยบริการสุขภาพระดับปฐมภูมิ. เท่าที่ผ่านมามีข้อเสนอแนะต่อการแก้ปัญหานี้ คือ การผลิตแพทย์เพิ่ม และโครงการ  " หนึ่งอำเภอ หนึ่งแพทย์ " ซึ่งต้องใช้เวลานานกว่าจะเห็นผลผลิต. นอกจากนี้ก็ยังมีข้อถกเถียงในวิธีการผลิตว่าจะผลิตที่ไหน อย่างไร เพื่อให้มีคุณภาพและตอบสนองต่อปัญหาได้จริง.
 

ส่วนปัญหาการฟ้องแพทย์ ซึ่งปีที่ผ่านมาศาลตัดสินให้ฝ่ายโจทย์ (ผู้ป่วยหรือญาติ) ชนะหลายคดีนับว่าคุกคามและบั่นทอนกำลังขวัญของแพทย์เป็นอย่างมาก. มีหลายเวทีที่ได้มีการอภิปรายปัญหานี้. หน่วยงานที่เกี่ยวข้องรวมทั้งภาคประชาชนจะต้องร่วมมือกันหาทางแก้ไขและป้องกันผลกระทบด้านลบของปัญหานี้ หากปล่อยปละละเลยย่อมสร้างความเสียหาย ไม่เพียงแต่ต่อแพทย์และระบบบริการสุขภาพเท่านั้น ในที่สุดก็ยังมีผลกระทบต่อประชาชนอย่างไม่อาจหลีกเลี่ยงได้.

ระยะหลังๆ นี้มีกระแสนิยมการฝึกโยคะในหมู่บุคลากรสาธารณสุขและประชาชนทั่วไป. โยคะเป็นการผสมกลมกลืนระหว่างการเคลื่อนไหวลมหายใจ-สติ (รู้ตัวทั่วพร้อม) แบบเดียวกับการรำมวยจีน (ไท้เก๊ก) และชี่กง. มีผลงานวิจัยยืนยันว่าการ ทำสมาธิและการเจริญสติในรูปแบบต่างๆ (รวมทั้งการฝึกโยคะ ไท้เก๊ก ชี่กง) มีผลกระตุ้นประสิทธิภาพของระบบภูมิคุ้มกัน ชีพจรและการหายใจช้าลง ความดันเลือดลดลง มีผลต่อระบบประสาท และต่อมเอนโดไครน์ต่างๆ ช่วยให้อารมณ์ดี คลายเครียด เผชิญกับเหตุการณ์หรือปัญหาได้ดี มีพฤติกรรมสุขภาพดีขึ้น. ที่สำคัญคือมีความสงบสุข (ความสุข) ภายในจิตใจซึ่งเกิดขึ้นฉับพลันเมื่อมีสติรู้ตัวทั่วพร้อม.
 

การเจริญสตินอกจากฝึกอย่างเป็นรูปแบบ (การทำสมาธิรูปแบบต่างๆ โยคะ ไท้เก๊ก ชี่กง) แล้ว ยังสามารถกระทำโดยไม่มีรูปแบบชัดเจน ได้แก่ การเจริญสติ อยู่กับอิริยาบถการเคลื่อนไหวในชีวิตประจำวัน เช่น ตามลมหายใจ นั่ง นอน ยืน เดิน วิ่ง กวาดบ้าน  ถูบ้าน ล้างจาน เป็นต้น.

ขอแนะนำให้หันมาใส่ใจในการเจริญสติด้วยวิธีต่างๆ มากขึ้นกันเถอะ โดยเฉพาะสำหรับผู้ที่มีงาน ยุ่งๆ หรือมีความเครียด จะช่วยผ่อนคลาย และพบกับความสุขมากขึ้น.

ปีใหม่นี้ขออวยพรให้พวกเราทุกคนมีพลานามัยสมบูรณ์ จิตใจเข้มแข็ง มีกำลังใจในการทำความดี และมีความสุขในทุกอิริยาบถ.
สวัสดีปีใหม่ครับ!

(รองศาสตราจารย์ นายแพทย์สุรเกียรติ อาชานานุภาพ)