โรคเอดส์

เรื่องที่จะเล่าให้ฟังในวันนี้เป็นโรคที่สำคัญมากเพราะพึ่งพบมา 20 กว่าปีแต่ทั่วโลกต่างหวาดกลัวมัน เนื่องจากปัจจุบันยังไม่มีวิธีรักษาให้หายขาดได้. เริ่มคุ้นๆ แล้วใช่ไหมครับ ถ้าใครยังนึกไม่ออก เดี๋ยวผมจะเล่าให้ฟัง.

ก่อนอื่นคงต้องพูดถึงปี ค.ศ. 1909 Carlos Ribeiro Justiniano Chagas (1879-1934) แพทย์ชาวบราซิล ค้นพบเชื้อที่ตอนนั้นคิดว่าเป็นโปรโตซัวชื่อ Pneumocystis carinii ซึ่งก่อโรคปอดบวม (pneumonia) ในหนูและคนที่มีภูมิคุ้มกันบกพร่อง (immunodeficiency) โรคปอดบวมนี้เรียกว่า Pneumocystis carinii Pneumonia (PCP). ต่อมา Otto Jirovec (1907-1972) นักปรสิตวิทยาชาวเช็กเสนอว่าเชื้อนี้ที่ก่อโรคในคนกับสัตว์เป็นคนละชนิดกัน แต่ไม่มีข้อพิสูจน์ที่แน่นอน.

ค.ศ. 1981 Michael Gottlieb แพทย์ชาวอเมริกันรายงานว่าพบผู้ป่วยที่เป็นชายรักร่วมเพศ 5 คนป่วยเป็นโรค PCP และอีก 5 เดือนต่อมาทั้งหมดก็ติดเชื้อไวรัส CMV ซึ่งมักจะเป็นในคนที่มีภูมิคุ้มกันบกพร่อง แต่หาสาเหตุไม่พบว่าภูมิคุ้มกันของคนเหล่านี้บกพร่องจากอะไรจึงเชื่อว่าเป็นโรคใหม่ เนื่องจาก 4 ใน 5 คนนี้ตรวจพบเชื้อไวรัสตับอักเสบบีร่วมด้วยซึ่งติดต่อทางเพศสัมพันธ์ จึงคาดว่าโรคที่พบใหม่นี้น่าจะติดเชื้อทางเพศสัมพันธ์เช่นกัน.

ค.ศ. 1982 ศูนย์ควบคุมและป้องกันโรคของอเมริกา (CDC) ตั้งชื่อโรคนี้ว่า Acquired Immu-nodeficiency Syndrome หรือโรคเอดส์ (AIDS) นั่นเอง.

ค.ศ. 1983 Luc Montagnier และทีมวิจัยจากสถาบัน Pasteur ใน Paris ค้นพบเชื้อไวรัสที่เป็นสาเหตุของโรคนี้โดยใช้ชื่อว่า Lymphadenopathy Associated Virus (LAV) อีกหนึ่งปีต่อมา Robert Gallo และทีมวิจัยจากสถาบันไวรัสวิทยาใน Baltimore ก็ค้นพบเชื้อไวรัสนี้เช่นกันโดยเรียกว่า Human T-cell Lymphotrophic Virus-III (HTLV-III) แต่ Gallo อ้างว่าตนเป็นผู้ค้นพบเชื้อนี้เป็นคนแรกทำให้เกิดการถกเถียงกัน ท้ายที่สุดพิสูจน์ได้ว่าทั้งสองเป็นเชื้อเดียวกันจึงให้ใช้ชื่อเดียวกันว่า Human Immunodeficiency Virus (HIV) และถือว่าทั้งสองเป็นผู้ค้นพบร่วม.

ค.ศ. 1985 Mitsuya และ Broder คิดค้นยาต้านไวรัสชื่อ Azidothymidine (AZT) ซึ่งเป็นยาขนานแรกของกลุ่ม NRTI. ยา AZT นี้ได้รับการรับรองให้ใช้รักษาผู้ป่วยเอดส์ในปี ค.ศ. 1987 แต่การใช้ยาเพียงขนานเดียวไม่ค่อยได้ประสิทธิภาพมากนัก จึงมีการคิดค้นยาใหม่ๆ อย่างต่อเนื่อง.

ค.ศ. 1990 E. De Clercq ค้นพบยากลุ่ม NNRTI และในปีเดียวกันนั้นเอง Joe A. Martin และ Noel Roberts ก็ค้นพบยา Saquinavir ซึ่งเป็นยาขนานแรกของกลุ่ม PI ทำให้ปัจจุบันมียารักษาเอดส์อยู่ 3 กลุ่ม.

ค.ศ. 1995 เริ่มใช้ยา 3 ขนานร่วมกันเป็นครั้งแรก โดยให้ยา NRTI 2 ขนานร่วมกับยา NNRTI หรือ PI 1 ขนานเรียกการรักษาแบบนี้ว่า HAART พบว่าได้ผลดีมากแต่ค่าใช้จ่ายสูงคือ 20,000-35,000 บาทต่อเดือน.

เมื่อเทคโนโลยีการตรวจ DNA พัฒนาขึ้นก็พิสูจน์ได้ว่าเชื้อ Pneumocystis นั้นไม่ใช่โปรโตซัวแต่น่าจะเป็นเชื้อรา และเชื้อที่ก่อโรคในคนกับสัตว์เป็นคนละสายพันธ์กันจริงๆ. ค.ศ. 1999 เชื้อที่ก่อโรคในคนจึงได้รับการตั้งชื่อว่า Pneumocystis jiroveci เพื่อเป็นเกียรติแก่ Jirovec ส่วนชื่อโรคนั้นให้เรียกว่า Pneumocystis pneumonia เพื่อให้ใช้อักษรย่อ PCP ได้ตามเดิม (จริงๆ แล้ว Frenkel เสนอให้ใช้ชื่อ P. Jiroveci ตั้งแต่ค.ศ. 1976 แต่ไม่ได้รับการยอมรับในขณะนั้น).

เมื่อพูดถึงโรคนี้คงหลีกเลี่ยงไม่ได้ที่จะพูดถึงวัคซีน ปัจจุบันมีโครงการทดลองวัคซีนเอดส์ 33 โครงการทั่วโลก แต่ส่วนใหญ่จะสะดุดอยู่ที่ phase II-III. ค.ศ. 1999 มหาวิทยาลัยมหิดลทดลองวัคซีนชื่อ AIDSVAX B/E ของบริษัท VAXGEN INC. ของอเมริกา ซึ่งเป็นการทดลอง phase III ที่กรุงเทพฯ มีอาสาสมัคร 2,500 คน โดยจะสรุปผลในปี ค.ศ. 2003.

ค.ศ. 2002 องค์การเภสัชกรรมของไทยก็โด่งดังไปทั่วโลกเมื่อสามารถรวมยาต้านไวรัส 3 ขนานไว้ในเม็ดเดียวกันได้สำเร็จ มีชื่อทางการค้าว่า GPO-vir ซึ่งลดค่าใช้จ่ายเหลือเพียง 1,200 บาทต่อเดือน กระทรวงสาธารณสุขจึงสนับสนุนยานี้ให้ทุกโรงพยาบาลของรัฐฟรี.

ค.ศ. 2003 AIDSVAX B/E ได้ข้อสรุปว่าไม่มีประสิทธิภาพในการป้องกันโรค หลังการประกาศผลวิจัยหุ้นของ VAXGEN INC. ร่วงลงทันที เมื่อการใช้วัคซีนชนิดเดียวไม่ได้ผล มหาวิทยาลัยมหิดลร่วมกับกรมแพทย์ทหารบกจึงทดลองใช้วัคซีน 2 ชนิดร่วมกัน โดยชนิดแรกคือ ALVAC ของบริษัท Aventis Pasteur ของฝรั่งเศสเป็นวัคซีนปูพื้น (Prime) และใช้ AIDSVAX B/E เป็นวัคซีนกระตุ้น (boos-ter) ซึ่งผ่าน phase I และ phase II ไปแล้ว. ปัจจุบันกำลังทดลอง phase III ที่จังหวัดชลบุรีและระยอง โดยมีอาสาสมัครมากถึง 16,000 คน (นับเป็นโครงการที่มีอาสาสมัครมากที่สุด) แต่คงต้องรอกันสักหน่อยเพราะโครงการนี้จะสรุปผลในปีค.ศ. 2008.

อย่างไรก็ตามสิทธิบัตรของวัคซีนดังกล่าวก็เป็นของบริษัทผู้ผลิต นักวิจัยไทยจึงร่วมมือกับญี่ปุ่นคิดค้น วัคซีนขึ้นมาเองคือ rBCG-Gag E และ rVaccinia-Gag E ผลการทดสอบในหนูพบว่าได้ผลดี ปัจจุบันกำลังทดสอบในลิงโดยจะสรุปผลในเดือนกุมภาพันธ์ ค.ศ. 2005 ถ้าได้ผลดีก็จะทดลองในมนุษย์ต่อไป วัคซีนนี้เกิดจากการคิดค้นร่วมกันแต่ญี่ปุ่นกลับไปจดสิทธิบัตรเพียงผู้เดียว ไทยจึงทำการประท้วงจนในที่สุดก็ยินยอมให้จดสิทธิบัตรร่วมกัน.

วัคซีนเอดส์ยังคงเป็นเพียงความหวัง ดังนั้น ทางที่ดีอย่าไปเสี่ยงดีกว่าครับ ทำได้โดยไม่สำส่อนทางเพศ และไม่ใช้เข็มฉีดยาร่วมกับคนอื่น สำหรับผู้ที่มีประวัติเสี่ยงก็ขอให้รีบไปตรวจกับแพทย์ ส่วนผู้ที่ติดเชื้อแล้วก็ควรไปรับการรักษาแต่เนิ่นๆ และที่สำคัญคือขอให้มันหยุดที่ตัวท่านเถิด อย่าไปแพร่ให้คนอื่นอีกเลย.

"ถ้าคุณอยากเข้าใจสิ่งต่างๆ ในวันนี้ คุณต้องค้นหาอดีตของมัน"Ž

Pearl Buck กล่าวไว้ว่า "ถ้าคุณอยากเข้าใจสิ่งต่างๆ ในวันนี้ คุณต้องค้นหาอดีตของมัน" ประวัติศาสตร์มีเพียงหนึ่งเดียว แต่บันทึกทางประวัติศาสตร์นั้น มีเยอะ บางอย่างก็ไม่ตรงกัน ความพยายามรวบรวมจากหลายแหล่ง เพื่อหาข้อสรุปช่วยให้เราเข้าใกล้ "หนึ่งเดียว" นั้นมากขึ้น

ธีรวัฒน์ บูระวัฒน์ พ.บ.
โรงพยาบาลบ้านแหลม, จังหวัดเพชรบุรี
E-mail : [email protected]