ข้อเข่าเสื่อม

สิ่งของอะไรก็ตามเมื่อใช้งานนานๆก็ย่อมมีการเสื่อมสภาพอาจถึงกับใช้งานอีกไม่ได้เลย ร่างกายของคนเราก็เช่นเดียวกัน มีการใช้งานตลอดชีวิต โดยเฉพาะส่วนที่ช่วยให้เดินหรือยืนได้ นั่นคือ ข้อเข่าที่ต้องรับน้ำหนักเวลายืน

อาการข้อเข่าเสื่อมหากไม่ได้รับการรักษาที่ถูกต้องจนมีอาการถึงขั้นรุนแรง ก็อาจถึงกับเดินไม่ได้ ดังนั้นการสังเกตอาการและการบริหารกล้ามเนื้อข้อเข่าจึงเป็นเรื่องที่น่าสนใจ ขอเชิญฟังคำอธิบายของผู้ช่วยศาสตราจารย์สุรศักดิ์ ศรีสุข จากโรงเรียนกายภาพบำบัด โรงพยาบาลศิริราช

สาเหตุของข้อเข่าเสื่อมเกิดจากอะไร
ส่วนมากเกิดจากการใช้งานมานาน คนเราตั้งแต่แรกเกิดเมื่อเริ่มเดินหรือยืนได้ ก็มีการใช้งานของข้อเข่ามาตลอดชีวิต เมื่อใช้งานนานก็มีการเสื่อมหรือมีกระดูกงอกเกิดขึ้นเนื่องจากมีการเสียดสีระหว่างของข้อต่อ และเกิดจากการที่คนนั้นมีน้ำหนักมากเกินไป เข่าก็จะรับน้ำหนักมาก เกิดการเสียดสีของกระดูกมาก การเสื่อมก็เกิดขึ้นเร็ว นอกจากนี้พบได้มากในคนที่ได้รับอุบัติเหตุบริเวณข้อเข่ามาก่อน อาจจะส่งผลให้เกิดข้อเข่าเสื่อมตามมา

ลักษณะรูปร่างของคนมีส่วนสำคัญอย่างไรต่อโรคนี้
เป็นส่วนสำคัญมาก เพราะคนที่ค่อนข้างอ้วนและกล้ามเนื้อไม่แข็งแรงด้วย โอกาสที่จะเกิดการปวดเข่าหรือข้อเข่าเสื่อมมีได้เร็วกว่าคนที่อ้วนแต่กล้ามเนื้อแข็งแรง แต่ในคนที่ผอมก็พบได้บ้าง อาจเนื่องจากมีสาเหตุส่วนตัว เช่น มีข้อเข่าผิดรูปร่างมาแต่กำเนิดคือ ขาโก่งเล็กน้อย ดังนั้นขอให้ท่านที่มีน้ำหนักเกินพยายามลดน้ำหนักตัว พร้อมกับบริหารข้อเข่าร่วมด้วยจะได้ผลดีมาก ถ้าบริหารข้อเข่าแต่น้ำหนักตัวยังเพิ่มขึ้น โอกาสที่จะเกิดข้อเข่าเสื่อมก็มีได้

โรคนี้จะเป็นมากในคนอายุเท่าใด และหญิงหรือชายที่เป็นกันมาก
โดยปกติเราจะพบได้ตั้งแต่วัยกลางคนคือ อายุ 40 ปีขึ้นไป อายุมากขึ้นกล้ามเนื้อและเอ็นข้อต่อเริ่มเสื่อมสภาพ ก็เป็นผลให้ข้อต่อของกระดูกนั้นอ่อนแอ นอกจากนี้พบว่าหญิงเป็นข้อเข่าเสื่อมมากกว่าชายในอัตราส่วน 10:1 ในคนไทย เนื่องจากกล้ามเนื้อของผู้หญิงแข็งแรงไม่เท่าของผู้ชาย และในหญิงไทยค่อนข้างจะอ้วนมากกว่าผู้ชาย

อาการของข้อเข่าเสื่อมมีอย่างไรบ้าง
ถ้าเป็นชนิดยังไม่รุนแรงผู้ป่วยอาจยังไม่ทราบว่าตนเป็นข้อเข่าเสื่อม อาการนำที่พบคือคนไข้จะรู้สึกว่าเดินหรือยืน โดยเฉพาะเวลาเดินขึ้นบันไดจะเริ่มมีอาการรู้สึกเจ็บภายในข้อเข่าก่อน ถ้าเกิดอาการลักษณะนี้แล้วรีบมาพบแพทย์แก้ไข อาการนี้อาจหายขาดได้ตลอดไป แต่ถ้าไม่ทราบปล่อยต่อไปโดยไม่มีการรักษาหรือดูแลตนเอง กระดูกพื้นผิวของข้อต่อจะมีการเสียดสีกันมากขึ้น ส่งผลให้เวลาที่มีการเคลื่อนไหวข้อเข่าจะได้ยินเสียงกระดูกเสียดสีกัน ซึ่งแสดงว่าอาการค่อนข้างรุนแรง บางรายอาจมีอาการบวม เนื่องจากมีการอักเสบของเนื้อเยื่อภายในข้อเข่า หรือมีน้ำอยู่ในเข่ามากกว่าปกติ จนบางครั้งในการรักษาแพทย์อาจต้องเจาะเอาน้ำในไขข้อออก ถ้าท่านมีความผิดปกติที่ข้อเข่าและมีความเจ็บปวดจึงควรรีบมาพบแพทย์

สำหรับคนเป็นข้อเข่าเสื่อม ถ้าใช้งานมากๆจะมีอาการมากขึ้นหรือไม่
ในระยะที่มีอาการรุนแรง ถ้าเดินมากและใช้งานมาก โอกาสที่จะเสื่อมก็มีมาก บางรายอาจทำให้ข้อเข่าเปลี่ยนรูปร่าง เราจะพบว่าบางคนเดินขาโก่งออกด้านนอก และถ้าใช้งานไปเรื่อยๆก็อาจจะเดินไม่ได้

บางคนเวลาเดินขึ้นบันไดจะมีเสียง อันนี้เป็นลักษณะข้อเข่าเสื่อมหรือเปล่า
ส่วนมากจะเป็น เพราะเวลาเดินขึ้นบันไดข้อเข่าจะรับน้ำหนักตัวมากกว่าเดิม ประมาณ 3 เท่า การขึ้นบันไดต้องก้าวทีละก้าว การรับน้ำหนักตัวจึงมากกว่าการยืน ก็จะมีการเจ็บปวดได้สูง

เมื่อเกิดโรคข้อเข่าเสื่อมจะส่งผลให้เกิดโรคใดบ้าง
การส่งผลโดยมากพบว่า คนไข้จะมีอาการปวดหลังตามมา หรืออาจมีอาการปวดข้อเท้า เพราะเมื่อเวลาปวดผู้ป่วยก็จะพยายามหลีกเลี่ยงในการใช้ข้อเข่าลงน้ำหนัก ไปใช้กล้ามเนื้ออื่นแทน อาจใช้การลงน้ำหนักมาอยู่ที่ข้อเท้าแทนหรือพยายามใช้กล้ามเนื้อหลัง หรือกล้ามเนื้อสะโพกช่วย

ถ้าเป็นมากๆจะซื้อยามากินเองได้หรือไม่
พวกยาลดการอักเสบหรือยาแก้ปวดเป็นยาอันตราย เพราะยาพวกนี้ถ้าใช้มากอาจทำให้เกิดปัญหา เช่น ทำให้กระดูกผุ อาจทำให้มีเลือดตกในกระเพาะ ทำให้ตัวบวม ดังนั้น การซื้อยามากินเองจึงไม่สมควร ควรจะได้รับคำแนะนำจากแพทย์ก่อน

เมื่อเกิดอาการข้อเข่าเสื่อม ผู้ป่วยควรปฏิบัติอย่างไร
หาสาเหตุที่แน่นอน สมมติผู้ป่วยมาพบแพทย์แล้วได้รับการเอกซเรย์ปรากฏว่าเป็นข้อเข่าเสื่อม ระยะแรกก็ต้องลดอาการเจ็บปวด เพราะอาการเจ็บปวดจะนำไปสู่ข้อเข้าเสื่อมมากยิ่งขึ้น การลดอาการเจ็บปวดคือ ผู้ป่วยต้องพยายามหลีกเลี่ยงการลงน้ำหนักของข้อเข่า และกินยาที่แพทย์ให้เพื่อลดการอักเสบ หลังจากการอักเสบทุเลาลง ผู้ป่วยก็เริ่มบริหารข้อเข่าและลดน้ำหนักตัว จะช่วยให้อาการดีขึ้น แต่ที่ขอเน้นก็คือ เมื่อมีข้อเข่าเสื่อมเกิดขึ้น แล้วจะไม่หายขาด เป็นอาการติดตัวไปตลอดชีวิต การรักษาเพียงแต่เป็นการบรรเทาให้อาการดีขึ้น ใช้งานได้มากขึ้น

การบริหารกล้ามเนื้อข้อเข่าจะทำอย่างไร
การบริหารกล้ามเนื้อข้อเข่าจะทำได้โดยขอคำแนะนำจากนักกายภาพบำบัดของรพ.ต่าง ท่านอาจจะไปทำเองที่บ้านได้ เช่น ทำถุงทรายถุงละ 1 หรือ 2 กก. แล้วแต่ความเหมาะสมของกล้ามเนื้อ โดยเอาถุงทรายห้อยข้อเท้าและนั่ง ค่อยๆเตะ เหยียดขาขึ้นลงอย่างช้าๆ วันแรกอาจทำ 10-20 ครั้ง แล้วค่อยๆเพิ่มน้ำหนักถุงทรายไปตามความสามารถของท่าน อาจยกวันละ 3 เซต เซตละ 10 ครั้งเพื่อช่วยให้ข้อเข่าแข็งแรงขึ้น

เมื่อเริ่มเข้าสู่วัยกลางคนแล้ว มีวิธีการใดเพื่อป้องกันมิให้เป็นโรคข้อเข่าเสื่อม
ต้องพิจารณาว่าตั้งแต่โตมามีปัญหาอะไรที่ข้อเข่าหรือไม่ ถ้าไม่มีปัญหามาก่อนเลย เมื่อเข้าสู่วัยกลางคนการที่ทำให้ข้อเข่าไม่เสื่อมเร็วก็ขึ้นกับความแข็งแรงของร่างกาย ผู้ที่เป็นนักกีฬาหรือได้ออกกำลังกายสม่ำเสมอ จะช่วยทำให้กล้ามเนื้อทุกส่วนของร่างกายแข็งแรง ก็ช่วยทำให้ข้อเข่าเสื่อมไม่เกิดขึ้น ดังนั้นจึงควรพยายามออกกำลังกายสม่ำเสมอ อาจเป็นการเดินหรือวิ่งเหยาะๆ ในคนที่อายุยังไม่มาก นอกจากนี้ที่สำคัญอย่าให้น้ำหนักตัวมากเกินไป