จากมอสโคว์สู่สวนโมกข์

เมื่อปลายเดือนพฤษภาคมผมได้รับเชิญไปพูดเรื่อง “แนวทางความร่วมมือทางการแพทย์ระหว่างตะวันออกกับตะวันตก” ในการประชุมแพทย์นานาชาติเพื่อป้องกันสงครามนิวเคลียร์ที่กรุงมอสโคว์ กลับมาถึงวันที่ 3 มิถุนายน พอวันที่ 6 มิถุนายน ก็เดินทางไปสวนโมกขพลาราม งานที่สวนโมกข์เกี่ยวเนื่องด้วยปาฐกถาปาจารยสารประจำปี ซึ่งปีนี้ท่านอาจารย์พุทธทาสรับอาราธนาแสดงในหัวข้อ “ชาวพุทธรุ่นใหม่กับสังคมในอนาคต” และเขาได้ขอให้ผมเป็นผู้กล่าวแนะนำองค์ปาฐก

ท่านอาจารย์พุทธทาสซึ่งเพิ่งฟื้นจากเบาหวาน แสดงธรรมิกถาเสีย 3 ชั่วโมงครึ่งรวดโดยไม่ดื่มน้ำเลยและเสียงไม่ตก วันรุ่งขึ้นท่านยังพาข้ามไปดูสวนโมกข์นานาชาติ และสนทนากัน ณ ที่นั้นอีก

ที่อยากจะกล่าวในประเด็นจากมอสโคว์สู่สวนโมกข์ก็คือที่มอสโคว์ได้มีการพูดกันมากว่ามนุษย์ขัดแย้งกันมากจนนำมาสู่การเผชิญหน้ากันด้วยอาวุธนิวเคลียร์อันมีฤทธิ์ร้ายแรงที่จะทำลายคนหมดทั้งโลก ถ้ามนุษย์ชาติจะอยู่รอดได้ต้องการวิธีคิดใหม่ โดยการอ้างถึงคำของอัลเบิร์ต ไอนสไตน์ ซึ่งกล่าวไว้ว่า “There is a need for substantially new manner of thinking, if mankind is to survive” ผู้เข้าร่วมประชุมก็จับเอาคำของไอน์สไตน์มาพูดกันมากว่า “มนุษย์ต้องการวิธีคิดใหม่ๆ” แต่ไอน์สไตน์ก็ไม่ได้บอกไว้ว่าวิธีคิดใหม่คืออะไร และผู้ที่มาประชุมก็ยังค้นกันไม่พบว่า วิธีคิดใหม่ทำอย่างไรกัน นอกจากรู้ว่าวิธีคิดแบบเก่านั้นมันไม่ถูกต้อง มันทำให้ยุ่งและวิกฤตกันไปหมดทั้งโลก

ผมเองนั้นคิดอยู่ว่าเรื่องวิธีคิดใหม่นี้พระพุทธเจ้าท่านสอนไว้ตั้งกว่า 2,500 ปีมาแล้ว เมื่อไปสวนโมกข์ก็พอดีท่านอาจารย์พุทธทาสเทศน์ตรงกับเรื่องนี้ ที่จริงท่านพูดมานานแล้วว่าการศึกษาในโลกนี้มันเรียนความรู้ต่างๆกันมากมาย แต่เรื่องที่สำคัญที่สุดกลับไม่ได้เรียน คือเรื่องการขจัดความเห็นแก่ตัว เมื่อไปทำอะไรเข้าก็ทำด้วยความเห็นแก่ตัว เมื่อมีความรู้มากขึ้นไอ้ความเห็นแก่ตัวมันก็ออกฤทธิ์ได้มากขึ้น โลกก็ขัดแย้งและยุ่งมากขึ้นจนวิกฤต การศึกษาจะต้องให้เข้าใจว่ามนุษย์ประกอบด้วยขันธ์ 5 และขันธ์ 5 ไม่ใช่ตัวตน ให้เข้าใจ (ปัญญา) จนถอดถอนจากความยึดมั่นในตัวตนลงได้

นี้แหละวิธีคิดใหม่ คือถอนความคิดเดิมซึ่งยึดมั่นในตัวตนออก เกิดความคิดใหม่ ซึ่งปราศจากตัวตน จึงเป็นปัญญาที่แท้ และความคิดแบบนี้แหละจึงจะระงับความขัดแย้งและสงครามนิวเคลียร์ได้