รางวัลการดูแลด้วยหัวใจของความเป็นมนุษย์ (๒)

สถาบันรับรองคุณภาพสถานพยาบาล (องค์การมหาชน) ได้มอบรางวัลการดูแลด้วยหัวใจของความเป็นมนุษย์ (Humanized  Healthcare Award) ในระดับโรงพยาบาล ๖ แห่ง และระดับหน่วยงานในโรงพยาบาล ๒ แห่ง เพื่อเชิดชูเกียรติและประกาศคุณงามความดี  ที่ดูแลคนไข้และประชาชนด้วยหัวใจของความเป็นมนุษย์ ในงานประชุม HA National Forum ครั้งที่ ๑๑ ระหว่างวันที่  ๙-๑๒ มีนาคม พ.ศ.๒๕๕๓ ณ ศูนย์การประชุม Impact เมืองทองธานี นนทบุรี
บทความนี้ขอนำเสนอบางส่วนของผลงานจากคนดี เพื่อเผยแพร่สิ่งที่งดงามในวงการสาธารณสุขไทย 

ปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง
โรงพยาบาลชุมชนในภาคอีสานแห่งหนึ่ง น้อมนำปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียงของพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวมาเป็นแนวทางในการทำงาน ด้วยเชื่อมั่นว่าปัญหาสุขภาพของคนไข้ไม่สามารถแก้ไขได้ หากไม่ทำให้ประชาชนมีแนวคิดการใช้ชีวิตที่ถูกต้อง คือการมีสัมมาอาชีพ ทำการงานเลี้ยงตนเองและครอบครัว โดยใช้ทรัพยากรธรรมชาติในพื้นที่ที่สอดคล้องกับวิถีชีวิตที่เรียบง่ายและพอเพียง ทำการเกษตร ปลูกป่า เลี้ยงสัตว์ ไม่หมกมุ่นในอบายมุข ไม่เล่นการพนัน ไม่เล่นหวย

ในระยะเริ่มแรกทีมงานต้องฟันฝ่าอุปสรรคมากมาย เพราะความไม่รู้ไม่เข้าใจของชุมชน  แต่ด้วยความมุ่งมั่นไม่ย่อท้อในการกระทำความดี ได้ใช้กลยุทธ์การเรียนรู้ร่วมกัน มีการจัดหลักสูตร วปอ. หรือวิทยากรกระบวนการเพื่อการเปลี่ยนแปลงสู่การพึ่งตนเอง เพื่อขยายแนวปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง โดยมีชาวบ้านเป็นวิทยากร

เมื่อเกิดการเรียนรู้ของชุมชน เกิดปราชญ์ชาวบ้าน ส่งผลให้เกิดการปรับเปลี่ยนวิธีคิดและพฤติกรรม ที่สร้างคุณประโยชน์ต่อตนเองและชุมชน

โครงการพยาบาลของประชาชน โดยรับเยาวชนที่อยากเป็นพยาบาลมาปฏิบัติงานที่โรงพยาบาล และให้ชุมชนเป็นผู้ประเมิน เพื่อคัดคนที่ประชาชนเห็นว่าดีและเหมาะสมที่จะเป็นผู้รักษาพยาบาลคนเจ็บไข้ จัดหาทุนส่งไปศึกษาวิชาพยาบาล
การแพทย์และสาธารณสุขภายใต้ปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง สร้างสุขภาวะที่ยั่งยืนให้เกิดขึ้นในชุมชนแห่งนี้

คืนความเป็นมนุษย์ให้คนไข้จิตเวช
บุคลากรในสถาบันจิตเวชแห่งหนึ่งในกรุงเทพมหานครเชื่อว่า ความเป็นเลิศไม่ได้เกิดจากความคิดที่ผุดขึ้นในสมอง แต่เกิดจากการกระทำ จึงเกิดวัฒนธรรมในการพัฒนา ด้วยการร่วมแรงร่วมใจสร้างผลงานที่เป็นรูปธรรม เมื่อเกิดอุปสรรคหรือไม่ได้ผลตามเป้าหมาย ก็จะร่วมกันคิดและแก้ไข เพื่อให้เกิดผลงานเป็นที่ประจักษ์และนำองค์กรสู่ความเป็นเลิศ

คนไข้จิตเวชที่ต้องคดี ซึ่งไม่เป็นที่ต้องการของชุมชน และบางรายยังไร้ญาติขาดมิตร  หลายคนไม่สามารถบอกได้แม้แต่ชื่อของตนเอง แต่ด้วยจิตใจที่เห็นความเป็นมนุษย์ของคนไข้เหล่านี้  ทีมงานใช้ความพยายามในการตามหาญาติ คนรู้จัก ตามหาหลักฐานและเอกสาร เพื่อทำให้คนไข้ได้ชื่อนามสกุลจริงของเขากลับคืนมา เพื่อทดแทนคำว่า ชายไม่ทราบชื่อ หรือหญิงไม่ทราบชื่อ

การทำให้คนไข้มีบัตรประจำตัวเพื่อให้ได้สิทธิในฐานะพลเมืองคนหนึ่ง ต้องใช้ทักษะและความอดทนในการประสานงานกับเจ้าหน้าที่หลายหน่วยงาน  เคยมีคนไม่เข้าใจถามว่า คนบ้าต้องมีบัตรประจำตัวด้วยหรือ

คนไข้คดีบางราย คุณหมอต้องใช้ตำแหน่งทางราชการของตนประกันตัวให้
คุณหมอในสถาบันนี้มีความคิดว่า ตำแหน่งที่ตนได้จากราชการเป็นตำแหน่งที่ได้ทำงานรักษาคนไข้ การใช้ตำแหน่งประกันตัวคนไข้ จึงเป็นเรื่องที่สมควรแล้ว
สถาบันดำเนินนโยบายเพื่อเยียวยาคนไข้ ให้สามารถกลับคืนสู่ครอบครัวและสังคม เปิดโอกาสให้คนไข้ที่อาการทุเลาออกไปจับจ่ายใช้สอยในห้าง ให้คนไข้ได้มีโอกาสเลือกของของเขาด้วยตัวของเขาเอง ซึ่งกระตุ้นความทรงจำที่ดีและเรียกคืนศักดิ์ศรีของความเป็นคนคนหนึ่งในสังคม ทุกคนในสถาบันแห่งนี้เชื่อว่ามนุษย์ทุกคนมีศักดิ์ศรี ทำอย่างไรจึงคืนความเป็นมนุษย์ให้พวกเขาได้

คนไข้ระยะสุดท้าย ความหมายต่อหลายชีวิต
การดูแลคนไข้ระยะสุดท้ายของแผนกเด็กในโรงเรียนแพทย์ต่างจังหวัดแห่งหนึ่ง เป็นตัวอย่างที่ดีของการดูแลด้วยหัวใจ

คณะเจ้าหน้าที่ที่ประกอบด้วยแพทย์ พยาบาลและทีมสหวิชาชีพ ได้เรียนรู้จากบทเรียนชีวิตต่อชีวิต เรียนรู้จากเด็กน้อยแต่ละคน ที่ต้องต่อสู้กับโรคมะเร็งที่สร้างความทุกข์ทรมานและทำลายชีวิต สร้างความเข้มแข็งให้แก่ทีมงาน สร้างจิตที่เมตตาและแรงปณิธาน ที่จะสร้างโอกาสและคุณภาพชีวิตที่ดีให้กับเด็กน้อยและครอบครัว ในระยะสุดท้ายของชีวิตให้ดีที่สุดเท่าที่จะทำได้ รวมทั้งการดูแลต่อเนื่องในกรณีที่มีการสูญเสีย เพื่อคลายความทุกข์แก่ชีวิตที่เหลืออยู่
ทีมงานสหวิชาชีพเตรียมพร้อมทั้งความรู้ทางวิชาการ ทักษะการสื่อสาร เตรียมสภาพร่างกาย ฝึกฝนจิตใจให้เข้าถึงความทุกข์ยากของคนไข้และญาติ ทำบทบาทเสมือนพ่อแม่คนที่สองของเด็กน้อย ทำให้เด็กเกิดกำลังใจ มีความหวัง ทำบทบาทเพื่อนคู่ทุกข์ของพ่อแม่และญาติของเด็ก

มีการจัดสิ่งแวดล้อมเพื่อการเยียวยาในหน่วยงาน เตียงแต่ละเตียงจึงคล้ายบ้านหลังเล็กๆ มีสิ่งอำนวยความสะดวก ของเล่น หนังสือการ์ตูน กระดาษ ดินสอสี เกมสนุก จอเล็กๆ ฉายภาพยนตร์ มีพยาบาลคอยเยี่ยมดูแล จัดยาตามเวลา มีแพทย์เยี่ยมติดตามอาการและให้ความสนิทสนม มีกระบวนการปรับสภาพจิตคนไข้และญาติ ให้ยอมรับและพร้อมเผชิญความจริงของชีวิต ด้วยการมีสติ สมาธิ กำลังใจ และเกิดปัญญา สามารถฟันฝ่าวิกฤติชีวิตระยะสุดท้ายอย่างสงบ

การดูแลคนไข้ระยะสุดท้าย ยังหมายถึงการเยียวยาสมาชิกในครอบครัวที่เหลืออยู่ ให้สามารถก้าวพ้นวิกฤติจากการสูญเสียบุคคลที่เป็นที่รัก ให้กลับฟื้นคืนสภาพปกติทั้งร่างกายและจิตใน
ความทุกข์ความสุขสำหรับคนไข้ระยะสุดท้าย จึงมีความหมายต่อทั้งคนไข้ คนที่เขารัก  และคนที่รักเขา
 

การฟื้นฟูคนพิการครบวงจร
หน่วยงานเวชกรรมฟื้นฟูของโรงพยาบาลศูนย์ในภูมิภาคตะวันออกเฉียงเหนือแห่งหนึ่ง ให้การบำบัดรักษาและฟื้นฟูสภาพคนพิการทุพพลภาพทางการแพทย์อย่างครบวงจร เพื่อเสริมสร้างศักยภาพในการดำรงชีวิต การศึกษา การประกอบอาชีพ และการกลับสู่สังคมอย่างมีเกียรติศักดิ์ศรี

คนพิการมีความสูญเสียมิเพียงแต่สิ่งที่มองเห็นทางร่างกาย แต่ยังสูญเสียสภาพจิต  สูญเสียความเชื่อมั่นในตนเอง บางรายหมดหวังในชีวิต

การเยียวยาคนพิการได้ดี ทีมงานต้องมีความรู้และทักษะทางการแพทย์ ทางสังคมศาสตร์ และมีจิตใจที่มีความเมตตากรุณา และเป็นผู้ที่มองเห็นความหวังเสมอ
การดูแลคนไข้ที่นี่ จึงต้องใช้กายสัมผัสกาย ใจสัมผัสใจ เพื่อให้คนไข้รู้สึกถึงความเอื้ออาทรและห่วงใย การรักษาด้วยยาและเครื่องมือต่างๆ เป็นเพียงส่วนหนึ่ง และอาจมีคุณค่าน้อยกว่าการที่หมอ พยาบาล และทีมงานทุกคน มีความเข้าใจ รับรู้ความรู้สึกของคนไข้และญาติ
การให้โอกาสคนพิการและญาติมีส่วนร่วมในการบำบัดรักษา มีการตั้งเป้าหมายการฟื้นฟูร่วมกัน ทำให้เกิดความเข้าใจขั้นตอนการฟื้นฟูสภาพ เกิดการเรียนรู้และความร่วมมือ เพราะการฟื้นฟูบางครั้งใช้เวลานานนับเดือนนับปี กำลังใจและความหวังจึงเป็นสิ่งสำคัญทั้งผู้รับการรักษาและผู้ให้การรักษา

เด็กชายคนหนึ่งพิการจากโรคโปลิโอ เดินไม่ได้ คลานมาโรงพยาบาล ได้รับการผ่าตัดแก้ไขความพิการ ได้รับการฝึกกายภาพบำบัด ใช้อุปกรณ์เสริมความแข็งแรงขาทั้ง ๒ ข้าง สามารถเดินได้โดยใช้ไม้ค้ำยัน และเข้าเรียนในโรงเรียนได้

โครงการส่งเสริมอาชีพคนพิการโดยคัดเลือกคนพิการเข้าทำงานในแผนกต่างๆ ของโรงพยาบาล รวมทั้งการประสานการฝึกอาชีพกับองค์กรคนพิการต่างๆ

                                              ยากจะฝึก                  ฝึกต่อไป                ไม่ย่อท้อ

                                              นานจะรอ                   รอได้                        ไม่สิ้นหวัง

                                              กายไม่เคลื่อน         เคลื่อนด้วยใจ           ให้พลัง

                                               ชีวิตยัง                        มีค่า                         ค่าของคน